Suplement I

– 536 –

O nowych badaniach nad fauną Bajkału

Dr. B. DYBOWSKI.

Część IV.

(Z 21 rysunkami w tekście).

      W uprzednich sprawozdaniach moich o Bajkale, ogłoszonych w „Kosmosie”, podałem był dokładne referaty z kilku prac naukowych, dotyczących  materyału olbrzymiego, zebranego podczas ostatniej eksdedycyi prof. Korotniewa na Bajkał, którego faunę uznano powszechnie za najciekawszą najbardziej interesującą z pomiędzy wszystkich dotąd znanych faun jezior słodkowodnych.

     Obecnie idąc koleją wydawnictw ogłaszanych, przedstawiam sprawozdanie o jednej z nowych prac, która się okazała w roku zeszłym. Jest to obszerniejszy traktat L. S. B e r g a, znanego ichtyologa rosyjskiego; nosi tytuł „Die Cataphractides Baikalsees”, czyli Ryby licopancerne jeziora Bajkału. Praca rzeczona Berga obejmuje 75 stron in folio z 15 rysunkami w tekście i pięciu tablicami, o dwudziestu trzech figurach ryb, po większej części kolorowanych, ona ma i dla naszej fauny Licopancernych doniosłe znaczenie.

     Autor poprzedza część systematyczną obszernym wykładem anatomji ryb licopancernych, obejmującym 30 str. druku, tu opisuje szczegółowo szkieletu jednego z większych gatunków, opisanego przezemnie przed laty pod nazwą: Cottus Jeiitelesii. Następnie porównywa B e r g szkielet gatunku rzeczonego ze szkieletami innych gatunków Licopancernych i dopiero potem przystępuje do systematyki, dotyczącej form, znalezionych dotąd w Bajkale.

       Z faktów anatomicznych, które się wielce przydały dla

– 537 –

celów systematyki Licopancernych, przywiodę tutaj dwa nastepujące:

 1. Udowodnienie, że Licopancernym brak w kręgach tułowia żeber dolnych (Costalia), natomiast są wykształcone  tylko żebra  górne (Epipleuralia).

 2 Wykazanie, że u większej części Licopancemych Bajkału brak w zrębie barkowym kostek, t. z. zaobojczykowych (Postclaviculae).

     Odnośnie do faktu pierwszego, to B e r g przywołał na pamięć, dawno przez Dr. prof. A u g u s t a    M ü l l e r a wyświetlony szczegół anatomiczny, mianowicie, że u Licopancernych brak żeber dolnych, czyli żeber właściwych, a zaś te, które się u Głowaczy żebrami nazywają, są to według nomenklatury M ü l l e r a oście boczne Seitengärten. Otóż jako jedne, tak i drugie uznać trzeba za żebra: oście boczne są żebrami górnemi Epipleuralia, zaś żebra dolne są to Costalia właściwe.

    Co się zaś dotycze faktu drugiego, to zdaniem mojem B e r g przypisuje jemu niesłusznie znaczenie niezmiernej wagi dla sprawy rodowodowej Głowaczy bajkalskich. Do tej kwestyi wszakże wrócimy jeszcze, gdy mowa będzie o poglądach autora rzeczonego na pochodzenie Głowaczy bajkalskich.

       Podział     systematyczny  Licopancerych    Bajkału oparł  B e r g na zasadach, przyjętych   przez  B o u l e n g e r a,  zmieniając go o tyle,  że jedno z pokrewieństw, mianowicie  Comephoridae,    czyli Gołomiankowate, podzielił na dwa pokrewieństwa: Cottocomephoridae, Głowaczo – gołomiankowate i Comephoridae Gołomiankowate.

   Podział uskuteczniony przez B e r g a jest najzupełniej uzasadniony, a to z racyi, że pokrewieństwo „Gołomiankowatych” B o u l e n g e r a obejmowało formy różnorodne, ten ostatnio wymieniony badacz przyjął za główną podstawę swego podziału stosunek żeber do kręgów, czyli sposób, w jaki się żebra przytwierdzają do kręgów. U jednych gatunków Epipleuralia przytwierdzają się do wyrostków bocznych (Parapophysae), u drugich gatunków natomiast do powierzchni samych kręgów. B o u l e n g e r  badając okazy, należące do gatunku C. Grewingkii, znalazł, że Epipleuralia są osadzone na wyrostkach bocznych kręgów, wydzielił więc ten gatunek z pokrewieńtwa Cotiidae, którego gatunki mają żebra osadzone wprost na powierzchni kręgów, miał on tu zupełną racyę, atoli

– 538 

popełnił błąd, zaliczywszy gatunek rzeczony do pokrewieństwa Comephoridae, albowiem i tu żebra są osadzone na powierzchni kręgów. Przyjmując za zasadę podziału osadzenie żeber, czyli ich przytwierdzenia, B e r g nie mógł inaczej postąpić, jak tworząc nowe pokrewieństwo Cottocomephoridae dla gatunków, mające żebra osadzone na wyrostkach bocznych. Uzasadnienie konieczności  podziału  Licopancernych Bajkału na trzy pokrewieństwa,  stanowi   ważną    zasługę B e r g a.

    Zanim przystąpimy do dalszej części systematyki B e r g a, wpierw rozpatrzymy pokrótce historyę badań nad fauną ichtyologiczną Bajkału, mającą już za sobą prawie półtora wieku trwania. I tak P a l  l a s  i  G e o r g i, którzy już w XVIII stuleciu ogłosili rezultaty swoich badań, podają dwa gatunki Głowaczy, pochodzący rzekomo z Bajkału, były to według nich Cottus gobio i Cottus quadricornis, otóż dalsze badania wykazały, że obu tych gatunków niema wcale, ani w Bajkale, ani w Syberyi  całej;  obok Głowaczy opisał  P a l l a s  Gołomiankę pod nazwą Callionymus baicalensis G u s t a w  R a d d e  w latach 50-tych wieku przeszłego, w czasie swoich, prawie rok cały trwających badaniach jeziora nie znalazł ani jednego gatunku Głowaczy.

     W latach 1868 i 69-tym zająłem się był fauną Bajkału i znalazłem już w samej, najbliższej okolicy Kułtaka sześć zupełnie nowych gatunków Głowaczy, a zarazem udało się nam zdobyć żywe okazy Gołomianki i wyświetlić odmienny od Głowaczy właściwych sposób płodzenia tej ryby; bo gdy Głowacze składają ikrę, Gołomianki rodzą żywe młode.

        Nowe gatunki Głowaczy opisałem, nadając im następujące nazwy: Cottus baicalensis, C. Godlewskii, C. Grenwigkii, C. Kesslerii, C. Knerii, C. Jeittelesii. Rysunki wykonał    S t a n i s ł a w     W r o ń s k i, który zjechał do Kułtuka, ażeby módz na świeźem materyale obserwować barwy i według nich kolorować rysowane gatunki. Pragnąłem w ten sposób wykazać zapomocą rysunków kolorowanych, jak piękne barwy zdobią ciało Głowaczy bajkalskich, one tem żywem ubarwieniem przypominają ryby morskiego pochodzenia. Opisy i rysunki okazały się w druku dopiero w latach 1873 — 76. Wprędce potem cały nakład rysunków spłonął w czasie olbrzymiego pożaru Irkucka.

      Wszystkie nowoznalezione formy Głowaczy zaliczyłem do rodzaju Cottus, Głowacz. Gołomiankę zaś uznałem za formę

– 539 –

głowaczowatą, przystosowaną do życia głębinowego. Atoli sławny angielski ichtyolog G ü n t h e r wypowiedział odmienne zdanie pod tym ostatnim względem; jemu się zdało bowiem, że Gołomianka jest blisko spokrewniona z rybami Makrelowatemi morskiemi (Scomberoidei). Za autorytetem G ü n t h e r a poszli badacze późniejsi, tak że dopiero około roku 1890 wrócono do zdania, dzisiaj powszechnie uznanego za słuszne, mianowicie, że Gołomianka jest rybą głowaczowatą. Co zaś do gatunków Głowaczy bajkalskich, to je dzisiaj rozdzielono na pięć rodzajów.

    W roku 1890 J a k o w l e w opisał nowy gatunek głowaczowatych, pochodzący z rzeki A n g a r y dolnej pod Irkuckiem, nadał mu nazwę Cottus inermis. B e r g uznał ten gatunek za odmianę Cottus Grewingkii.

   W roku 1900 B e r g opisał dwie nowe formy z Bajkału mianowicie Cottus comephoroides i C. Nikolskii. Pierwszą uważał za wielce podobną do Gołomianki, stąd też i owa nazwa pochodzi, albowiem  Gołomiankę według  L a c e p e d a   nazwano Comephorus. Następnie  B e r g  uznał okazy gatunku C. comephoroides za samice C. Grewingkii. Gatunek C. Nikolskii utrzymał się dotąd, zaliczono go do rodzaju Batrachocottus, wraz z C. baicalensis.

    W tymże roku 1900 P e l l e g r i n opisał nowy gatunek Głowacza bajkalskiego, utworzywszy dla niego nowy rodzaj: Cottocomephorus, zaznaczając przy pomocy tej nazwy, że jest on przez pół Głowaczem i przez pół Gołomianką. Miano gatunkowe nadał mu: megalops.
B e r g uznał, że ten nowy gatunek jest identyczny z opisanym przez niego samego pod nazwą C. comephoroides, a więc według jego zdania okazy tego gatunku są to samice C. Grewingkii. W roku 1902 G  r a c y a n ó w (Gratzianow) opisał dwie nowe formy : Cottus megalops i C. trigonocephalus. Pierwsza utrzymała się, uznano ją jako nowy gatunek, należący wraz z Cottus Godlewski do rodzaju Limnocottus, drugą formę natomiast zaliczono jako odmianę do gatunku Cottus Kesslerii.

     W roku 1903 podał B e r g charakterystykę dwóch nowych rodzajów. Baicalocottus i Batrachocottus, do piewszego zaliczył jeden gatunek C. Grewingkii , do drugiego, wraz z innymi i nowo przez siebie opisany gatunek Cottus Kuznetzowi. Zważywszy, że C. Grewingkii i C. megalops P e l l e g r i n a uznano

– 540 –

za jeden gatunek, a zaś ten dostał już nazwę rodzajową Cottocomephorus, więc nazwa rodzajowa Baicalocottus B e r g a okazała się zbędną. Drugi rodzaj Batrachocottus utrzymał się, wszakże nowy gatunek C. Kuznetzowi upaść musiał z racyi, że sam B e r g uznał go za identyczny z gatunkiem Głowacza europejskiego: Cottus poecilopus; zresztą okaz tego rzekomo nowego gatunku, któty słuzył do utworzenia gatunku  K u z n e t z o w i, pochodził z dorzecza L e n y  z rzeki A u n a k i t u, a nie z Bajkału.

       W roku 1904 B o u l e n g e r podał nową charakterystykę dla Głowaczowatych i Gołomiankowatych (Cottidae i Comophoridae). Na podstawie cech zasadniczych, mających określać Głowaczowate ryby, usunął z tego pokrewieństwa rodzaj Cottocomephorus i zaliczył go do pokrewieństwa Comephoridae, czyli Gołomiankowatych. Tym aktem wcielenia rodzaju nawskróś głowaczowatego do pokrewieństwa Gołomianek, B o u l e n g e r dał wyraz konieczności uznania Gołomianki za rybę głowaczowatą. W ten sposób usuniętą nareszcie została, niczem zgoła nieuzasadniona hipoteza G ü n t h e r a.

      W roku 1905 Prof. K o r o t n i e w (Korotneft) wydał monografję ryb Gołomiankowatych (Comephoridae), przyczem opisał nowy gatunek Gołomianki pod nazwą Comephorus Dybowskii, a zarazem on pierwszy odkrył i opisał samców Gołomianek.

W roku 1906 P e l l e g r i n wykazał blizki stosunak pokrewieństwa, zachodzący pomiędzy wszystkimi gatunkami Licopancernych Bałkału, stawi on je w następującym, jednociągłym szeregu. I tak Cottus Kesslerii, C. Grewingkii, Cottocomephorus comephoroides, albo megalops i Comephorus baicalensis.

      W roku 1907 B e r g na podstawie wszystkich, wyżej przytoczonych prac przygotowawczych, opracował monografję pod tytułem „Die Cataphracti des Baicalsees”.

   Spis autorów i ich prac, wraz ze wskazaniem miejsca ogłoszenia tych ostatnich, podaję w następującym streszczeniu:

1776. P a l l a s: Reise Bd. 3.
1787. P a l l a s: Nov. acta Acad. Petropolit.
1811. P a l l a s: Zoograph. Rosso-asiatica.
1874. D y b o w s k i: „Die Fische des Baical — Wassersystemes”. Verh. d. zool. bot. Ges. Wien. Bd. 24.

– 541 –

1876. D y b o w s k i: „Ryby sistiemy wod Bajkała”. (z 4 tabl. rys.). Izw. sib. atd. J.R.G.O.
1890. J a k o w l e w: „K’ ichtjofaunie Angary”. Izw. wast. Sib. atd. J.R.G.O
1900. B e r g: „Ryby Bajkała”. Ann. mus. zool. Acad. Imp. St. Petersb.
1900. P e l l e g r i n: „Poissons nouveaux du lac Baical”. Bul. Mus. Hist. nat. Paris.
1902. G r a t z i a n o w: „Ichtjofauna Bajkała”. Izw. J. O. Liub. Jest. Antrop. Etnograf.
1903. B e r g: „On the systematic of the Cottidae from the lac Baical”. Ann. mus zool. Acad. Imp. St. Petersb.
1904. B o u l e n g e r: „Teleostei in Cambr. Natur. Hist.” London.
1905. K o r o t n e f f: „Die Comehhoriden des Baikalsees”. Wiss. Erg. einer zool. Exped.
nach d. Baikalsee. Lief. 2. Kiew.
1906. P e l l e g r i n: „Sur le genre Cottocomephorus et ses affinitées”. Bul. Mus. Hist. nat. Paris.
1907. B e r g: „Die Cataphracti des Baicalsees”. Wiss. Erg. einer zool. Expedit. nach d. Baikalsee. Lief. 3

     Sto trzydzieści lat z górą potrzeba było na to, ażeby uzyskać mniej lub więcej dokładne wiadomości o rybach licopancernych Bajkału. Praca niniejsza B e r g a streszcza rezultaty badań dotychczasowych i stanowi drogowskaz dla dalszych poszukiwań. Lecz niestety miał on tylko przed sobą materyał konserwowany i to było powodem głównym, że wiele kwestyi należycie rozstrzygnięte być nie mogły. Zestawiając poniżej w szeregu tablic synoptycznych rezultaty starać się będę wskazać na to wszystko co jeszcze wymaga studjów ponownych, prowadzonych na miejscu, nad świeżym materyałem, bez którego dokładne badania są niemożliwe. Odwołuję się przytem do naszych rodaków, zamieszkujących w pobliżu Bajkału ażeby się zajęli w chwilach, wolnych od prac zawodowych, badaniem tej arcyciekawej grupy ryb jeziora, najbardziej interesującego z pomiędzy wszystkich innych.

   B e r g utworzył nowe pokrewieństwo dla Licopancernych Bajkału mianowicie Cottocomephoridae i przyjął dwa inne,

– 542 –

ustanowione już poprzednio; mamy tedy trzy pokrewieństwa dla fauny, o której mowa.

Synoptyczna tabliczka dla pokrewieństw
Licopancernych Bajkału.

     I) P ł e t w y  b r z u s z n e (Pinnae ventrales ) s ą  z a w s z e  w y k s z t a ł c o n e. (Samice składają ikrę, a nie rodzą żywego potomstwa).

    1) P ł e t w a  o g o n o w a (Pinna caudalis) j e s t  u  w o l n e g o  s w e g o  b r z e g u  b ą d ź
z a o k r ą g l o n a (Rys. 3.), b ą d ź  r ó w n o  u c i ę t a (Rys. 8.). (Kolce czyli wyrostki nałukowe, skrzelowe, są nieliczne, od 5 – 8 i mają formę nizkich sęczków. Żebra górne (Epipleuralia) osadzone są na powierzchni kręgów, a nie na ich wyrostkach bocznych (Parapophysae). Płetwy brzuszne o 4 — 5 promieniach).

1. Pokrewienstwo Cottidae Auct. Głowaczowate.

   2) P ł e t w a  o g o n o w a  j e s t  u  w o l n e g o  s w e g o  b r z e g u  d w u p ł a t o w a. (Rys. 19.). Wyrostki nałukowe są liczne, do 17 i mają formę lancetowatą. Żebra górne osadzone są na bocznych
wyrostkach kręgów. Płetwy brzuszne o 5 promieniach.

2. Pokrewieństwo Cottocomephoridae. B e r g Głowaczogołomiankowate

II) P ł e t w  b r z u s z n y c h  b r a k. (Samice rodzą żywe młode).

 1) P ł e t w a    o g o n o w a    w e d ł u g   m o i ch  o b s e r w a c y i  j e s t  u  w o l n e g o   s w e g o
b r z e g u  d w u p ł a t o w ą,    w e d ł u g  o b s e r w a c y i    p r o f.  K o r o t n i e w a  j e s t
p  r o s t o  u c i ę t ą.   (Zęby, czyli wyrostki nałukowe, są liczne, do 15 i mają formę sęczkowatą. Żebra są osadzone na powierzchni kręgów).

3. Pokrewieństwo Comephoridae. G ü n t h e r. Gołomiankowate.

I Pokrewieństwo Cottidae Auct. Głowaczowate.

    Pokrewieństwo Głowaczowatych jest liczniej reprezentowane w faunie Bajkału, niż dwa inne, te ostatnie miały

– 543 –

niedawna zaledwie po jednym gatunku, a i po dziś dzień obejmuje każde z nich jeden rodzaj tylko. Natomiast pokrewieństwo Głowaczowatych zostało przez B e r g a podzielone na dwie podrodziny Cottini i Abyssocottini i na 6 rodzajów: 1. Cottus Głowacz, 2. Batrachocottus Żabogłowacz, 3. Asprocottus Cierniogłowacz, 4. Abyssocottus Głębiogłowacz, 5. Limnocottus Czopogłowacz, 6. Procottus Jazgarzogłowacz. Zachodzi tedy pytanie, czy nie za wiele tych rodzajów na 12 gatunków, uznanych przez B e r g a?
Na to pytanie odpowiedzieć można, że rozdrabianie rodzajowe jest obecnie przyjęte powszechnie, zresztą dla Licopancernych Bajkału, u których ilość gatunków z czasem znacznie się powiększy — podział taki nie jest szkodliwy, raczej powiedzieć można, że jest pożyteczny, bo pozwala dokładniej rozsegregować materyał cały, niżby uczynić było można bez takiego podziału.

Synoptyczna tabliczka dla pod rodzin i dla rodzajów
pokrewieństwa Cottidae.

      I) P ł e t w y  b r z u s z n e  o  5  p r o m i e n i a c h¹) (Rys. 2.). (Kostki zaobojczykowe (Postclaviculae) zawsze wykształcone.

1. Podrodzina Cottini B e r g. Pięciopalcowe Głowacze. (Jeden rodzaj tylko).

1. Rodzaj Cottus auct. Głowacz. (Cechy podrodziny).

II) P ł e t w y  b r z u s z n e  o  4  p r o m i e n i a c h. (Kostek zaobojczykowych brak).

2. Podrodzina Abyssocottini. B e r g. Czteropalcowe Głowacze. (Pięć rodzajów).

  1) P ł e t w a  g r z b i e t o w a  j e s t  w y r a ź n i e  p o d z i e l o n a  n a  d w i e (D 1: D 2), one są bądź oddzielone od siebie wolną przestrzenią  (Rys. 9.), bądź też niziutką tylko błonką połączone są ze sobą (Rys. 3.).

  A) L i n j a  n a b o c z n a  o  d u ż y c h  o t w o r k a c h,  u s t a w i o n y c h  w  j e d n y m  s z e r e g u. Ilość otworków wynosi od

¹) Z racyi, że pierwszy promień jest ściśle zrosły z drugim, więc patrząc na płetwę, widzi się tylko 4 promienie (Rys. 2.). W tych zaś wypadkach, gdy płetwy brzuszne mają 4 promienie, widzi się ich trzy tylko.

– 544 –

8   do  15.   C i a ł o  a l b o  c a ł e  n a g i e,  bez  ziarenkowatych drobniutkich kolców,  a l b o
t y l k o  c z ę ś c i o w o  n i e m i  o p a t r z o n e, a mianowicie na przestrzeni, pokrywanej odłożonemi na tył płetwami piersiowemi.

2. Rodzaj Batrachocottus. B e r g. Żabogłowacz.

B) L i n j a   n a b o c z n a   o   d r o b n i u t k i c h   o t w o r k a c h,  ustawionych w jednym szeregu. Ilość otworków wynosi  około   40.         C a ł e  c i a ł o  p o k r y t e  d r o b n i u t k i m i  k o l c a m i.

3. Rodzaj. Asprocottus. B e r g. Cierniogłowacz.

C) L i n j a  n a b o c z n a  o  d r o b n i u t k i c h  o t w o r k a c h,  k i l k u s z e r e g o w a; mianowicie nad zwykłą linją naboczna i pod nią widoczne są dodatkowe linje naboczne na większej, lub mniejszej przestrzeni ciała, biegną one od przodu na tył, równolegle do głównej linji nabocznej. Ilość otworków w głównej linji wynosi od 20 do 60.
a) Całe ciało nagie.

4. Rodzaj. Abyssocottus. B  e r g. Głębiogłowacz.

ß) C i a ł o  na przestrzeni, pokrywanej odłożonemi na tył płetwami piersiowemi, obsadzone jest
drobniutkimi ziarenkowatymi kolcami.

5. Rodzaj. Limnocottus. B e r g. Czopogłowacz.

2) P ł e t w a  g r z b i e t o w a  j e d n o c i ą g ł a (Rys. 17.).
A ) L i n j a  n a b o c z n a  j e d n o s z e r e g o w a, utworzona z licznych drobniutkich otworków, ilość ich wynosi od 90 do 150.

6. Rodzaj Procottus. G r a t z i a n o w. Jazgarzogłowacz.

II. Pokrewieństwo. Cottocomephoridae. B e r g. Głowaczogołomiankowate.
Jeden tylko rodzaj.

7. Rodzaj Cottocomephorus P e l l e g r i n. (Cechy pokrewieństwa).

III Pokrewieństwo Comephoridae. G ü n t h e r. Gołomiankowate.
Jeden tylko rodzaj.

8. Rodzaj. Comephorus. L a c e p e d e. Gołomianka. (Cechy pokrewieństwa).

– 545 –

    Rozpatrzyliśmy po kolei cechy pokrewieństw, podrodzin i rodzajów. Wartości systematycznej tych cech oceniać tu nie będziemy. Wartość ich praktyczna zależy od względnej stałości, a tę dopiero dalsze badania wykazać potrafią. Przyjmujemy tedy cechy rodzajowe tak, jak one są podane bez wszelkiej krytyki. Przy każdym rodzaju zamieszczamy tabliczki synoptyczne dla gatunków i ich odmian, a zarazem formuły gatunkowe i rysunki.

1. Rodzaj. Cottus auct. Głowacz.

   Cechą główną tego rodzaju, odnośnie do innych rodzajów Głowaczowatych Bajkału, jest obecność kostek zaobojczykowych w zrębie barkowym, następnie ilość promieni w płetwach brzusznych, a nadto forma płetwy ogonowej. Gatunków do tego rodzaju należących liczymy dwa i trzy odmiany.

Tabliczka synoptyczna dla gatunku i odmiany rodzaju
Cottus
, znalezionych w wodach Bajkału.

 1) I l o ś ć  p r o m i e n i  w  p ł e t w i e  o d b y t o w e j  j e s t  z w y k l e  w i ę k s z ą,  n i ż  w
p ł e t w i e  g r z b i e t o w e j  d r u g i e j. (A. 20 — 22; D2. 18 — 20). Otworków w linji nabocznej 30 — 40.

A) C a ł e  c i a ł o  p o k r y t e  d r o b n i u t k i m i  k o l c a m i.

a) L i n j a  n a b o c z n a  s i ę g a  d o  n a s a d y  p ł e t w y  o g o n o w e j.

1. Gatunek. Cottus Kesslerii. D y b Forma typica.

b) L i n j a  n a b o c z n a  n i e  s i ę g a  d o  n a s a d y  p ł e t w y  o g o n o w e j.

1. Odmiana. Cottus Kessleri var. trigonocephalus. G r a t z i a n o w.

B) Całe ciało nagie, bez drobniutkich kolców.

a) L i n j a  n a b o c z n a  s i ę g a  p o  n a s a d ę  p ł e t w y  o g o n o w e j.

2. Odmiana. Cottus Kesslerii var. nudus mihi.

2)   I l o ś ć  p r o m i e n i  w  p ł e t w i e  o d b y t o w e j  m n i e j s z a,  n i ż  w  p ł e t w i e
g r z b i e t o w e j  d r u g i e j. (A. 13 — 14; D2. 16 — 19). Otworków w linji nabocznej 11 — 17. Linja naboczna nie sięga po nasadę płetwy ogonowej.

– 546 –

A) C i a ł o  na przestrzeni pokrywanej odłożonemi na tył płetwami piersiowemi, o b s a d z o n a
d r o b n i u t k i m i  kolcami.

2. Gatunek. Cottus Knerii. D y b. Forma typica.

B) C i a ł o  c a ł e  n a g i e.

3. Odmiana. Cottus Knerii var. nudus mihi.

Formuły gatunkowe i rysunki gatunków z rodzaju Cottus.

Formuła dla gatunku Cottus Kesslerii. D y b wraz z jego odmianami.

D1. VIII – IX; D2. 18-20; A. 20-22; P. 17-19; V. 1/4=5; C. 1/9/1; Linea lateralis 30 40; Vertebrae 38 ; Spinae branchiales 4 — 5; Longitudo totalis 120 — 140 mm.

Rys. 1. Cottus Kesslerii.  Kopja z kolorowanego rysunku Stanisława Wrońskiego, przedstawia samca typowej formy, w czasie tarła.
Rys. 2. Cottus Kesslerii. Kopja z niekolorowanego rysunku, pomieszczonego w pracy B e r g a.
Tabl. V. Fig. 6.

– 547 –

Rys. 2. Przedstawia formę typową samca. Po nad rysunkiem umieszczony jest wizerunek płetwy brzusznej, pięciopromienne: pierwszy promień jest zwykle bardzo mały i ściśle zrośnięty z drugim, stąd go nie widać wcale na rysunku. Dwa rysunki C. Kesslerii różnią się znacznie, a przyszłym badaczom pozostaje sprawdzić dokładność każdego  z nich.

Formuła dla gatunku Cottus Knerii D y b. wraz z jego odmianą.

D1. VIII; D2.16-19; A. 13-14; P. 16-17; V. 1/4 = 5; C. 1/8-10/1; Lin. lat. 11 — 17; Vert. 34; Sp. br. 5—6; Long. tot. 90-144 mm.

Rys. 3. Cottus Knerii. Kopja z rysunku kolorowanego Stanisława Wrońskiego, przedstawia samca typowej formy, w porze godowej.

2. Rodzaj Batrachocottus. B e r g. Żabogłowacz.

     Główne cechy tego rodzaju są następujące : Otworki w linji nabocznej są jednoszeregowe, nie liczne. Ilość ich wy-

– 548 –

nosi od 7 do 15. Ciało na przestrzeni, pokrywanej odłoźonemi na tył płetwami, obsadzone bywa drobnymi kolcami. Cztery tylko promienie w płetwach piersiowych. Brak kostek zaobojczykowych. Gatunków do tego rodzaju należących, liczymy dotąd dwa i dwie odmiany.

Tabliczka synoptyczna dla gatunków i odmian rodzaju Batrachocottus, znalezionych w wodach Bajkału.

1) P ł e t w a     g r z b i e t o w a   p i e r w s z a   o d d z i e l o n a   j e s t   o d   d r u g i e j  p r z e s t r z e n i ą  w o l n ą, od 3—14 mm d ł u g ą. Płetwy bez plam, albo ze słabo oznaczonemi plamkami. (Ubarwienie ciała światłe. Płetwy prawie nieplamiste. Długość płetwy grzbietowej drugiej zawiera się w długości ciała średnio 3,2 razy. Długość płetwy odbytowej w tejże długości średnio u samcow 5,1 razy, u samic średnio 4,1 razy. W płetwie odbytowej 11—14 promieni).

3. Gatunek. Batrachocottus Nikolskii. B e r g. Żabogłowacz Nikolskiego.

2) P ł e t w a  g r z b i e t o w a  p i e r w s z a  d o t y k a  b e z p o ś r e d n i o d o  d r u g i e j.

A) P ł e t w y  p l a m i s t e.
a) W  p ł e t w i e  o d b y t o w e j  15  p r o m i e n i. (Długość płetwy grzbietowej drugiej zawiera się w długości ciała u samców iu samic 2,9 razy. Długość płetwy odbytowej w tejże długości 3,0 do 3,4 razy).

4. Odmiana. Batrachocottus Nikolskii var. multiradiatus. B e r g.
Żabogłowacz wielopromienny.

b) W  p ł e t w i e  o d b y t o w e j  10  d o  13  p r o m i e n i. (Długość płetwy grzbietowej drugiej zawiera się w długości ciała 2,8 razy. Długość płetwy odbytowej w tejże długości około 5 razy).

4. Gatunek. Batrachocottus baicalensis D y b.

B) P ł e t w y  b e z  p l a m.
a) W  p ł e t w i e  o d b y t o w e j  o d  11  d o  14  p r o m i e n i. (Długość płetwy grzbietowej drugiej zawiera się w długości ciała 2,8 do 3,0 razy. Długość płetwy odbytowej w tejże długości 3,5 do 3,6 razy).

– 549

5. Odmiana Batrachocottus Nikolski var. innomminutus.
Żabogłowacz bezimienny.

Formuły gatunkowe i rysunki gatunków, tudzież odmiany z rodzaju
Batrachocottus. B e r g.

Formuła dla gatunku Batrachocottus Nikolskii. B e r g.

D1. (V) VI -VII (VIII); D2. 15-17; A. 11-14; P. 15— 17; V. 1/3 = 4; Lin. lat. 7 — 14; Long. tot. ♂♂ 240, ♀♀ 158 mm; Vert. 35; Sp. br. 7—8.

Rys. 5. Balracliocottus Nikolskli. B e r g. Kopja znacznie zmniejszona (225/110 mm) z dużego kolorowanego rysunku, pomieszczonego w pracy B e r g a. Tabl. II. Fig. I.

Formuła dla odmiany gatunku Batrachocottus Nikolskii var. multiradiatus. B e r g.

D1. VII; D2. 17-18; A. 15; P. 1—3 = 4; Lin. lat. ?; Long. tot. ♂ 137, ♀ 150 mm ; Vert.?; Sp. br.?

Rys. 6. Batrachocottus Nikolskii var. multiradiatus B e r g. Kopja nieco zmniejszona (138/1 10 mm) z rysunku kolorowanego,pomieszczonego w pracy B e r g a.Tabl. II. Fig. 2. –

Formuła dla gatunku Batrachocottus baicalensis D y b.

D1. VI— VIII; D,. 15-18; A. 10-13; P. 15-17; V. 1/3=4; C. 19/1; Lin. lat. 11—15; Long. tot. ♂ 115 ♀
184 mm; Vert. 33; Sp. br. ? –

– 550 –

Rys. 7. Batrachocottus baicalensis. D y b. Kopja zmniejszona z rysunki kolorowanego (mego albumu), wykonanego przez Stanisława Wrońskiego, przedstawia   ♀  formy typowej.

    Różnice pomiędzy obu rysunkami są znaczne. Przyszłe badania po winne tę kwestyę różnic wyjaśnić.

Formuła dla odmiany Batrachocottus Nikolskii var. innominatus.

D1. VII; D2. (15) 17—18; A. (11) 13-14; P. 19; V. 1/3=4; Lin. lat. ?; Long. tot. ♀ 170; Vert. ?; Sp. br. ? —
Rysunku nie podał Berg.

3. Rodzaj. Asprocottus. B e r g:. Cierniogłowacz.

   Cechą główną tego rodzaju jest obecność na całem ciele drobniutkich kolców. Cecha ta ma być bardzo stałą, spraw-

– 551 –

dzono ją na 91 okazach. Jeden tylko gatunek należy do tego rodzaju.

5. Gatunek Asprocottus Herzersteini B e r g. Cierniogłowacz Herzensztejna.

Formuła dla gatunku Asprocołlus Herzensteini B e r g.
D1. V— VI; D2. 14-16: A. 13-15; P. 15—16; ; V. 1/3=4: Lin. lat. ca 40; Long tot. — 115 mm. Vert. 33, Sp. br. 5 — 6.

Rys. 9. Asprocottus Herzensteini. B e rg. Kopja z rysunku nie kolorowanego, pomieszczonego w pracy Berga. Stron. 55.Fig. 14. (Tekstu).

4. Rodzaj. Abyssocottus. B e r g. Głębiogłowacz.

   Cechą główną tego rodzaju jest wieloszeregowość otwórków linji nabocznej, obok tego brak kolców na powierzchni ciała.

Tabliczka synoptyczna dla gatunku i odmiany rodzaju
Abbysocottus. B e r g

  1) U z b r o j e n i e  p o l i c z k a  s ł a b e. Jeden tylko drobny kolec na przedpokrywce (Praeoperculum).

  A) P ł e t w y  g r z b i e t o w e  r o z d z i e l o n e  są przestrzenią wolną, wynoszącą od 3 — 1 mm długości. (Otworków w głównej linji nabocznej do 60. Grzbiet bez garbu).

6. Gatunek Abyssocottus Korotneffi. B e r g. Głębiogłowacz Korotniewa.

B) P ł e t w y  g r z b i e t o w e  p o ł ą c z o n e  są nizką  błonką. (Otworków w linij głównej nabocznej do 40. Grzbiet sutułowaty z garbem).
a) W  p ł e t w i e  o d b y t o w e j  14  p r o m i e n i.

– 552 –

7. Gatunek. Abyssocottus gibbosus. B e r g. Głębiogłowacz garbaty.

b) W płetwie odbytowej 12 promieni.

5. Odmiana. Abyssocotus gibbosus B e r g var. subulatus mihi.
Głębiogłowacz wrzecionkowaty.

  2) U z b r o j e n i e  p o l i c z k a  s i l n e.   Jeden dosyć mocny kolec u góry na przedpokrywce, dwa kolce słabsze poniżej jego. (Płetwy grzbietowe są rozdzielone wolną przestrzenią, wynoszącą od 6 – 8 mm. Otworków w linii nabocznej od 30 — 35. Grzbiet bez garbu).

8. Gatunek Abyssocotus Boulengeri. B e r g. Głębiogłowacz Boulengera.

Formuły i rysunki  dla gatunków i odmiany z rodzaju Abyssocottus. B e r g.

Formuła dla gatunku Abyssocottus Korotneffi. B e r g.

D1. IV— V: D2. 13—14; A. 12 14; P. 15-16; V. 1/3 = 4: Lin. lat. ca. 60; Long. tot. 126 mm; Vert. 31; Sp. br. 6 — 7. —

Rys. 10. Abyssocottus Korotneffi. B  e r g. Kopja nie zmniejszona z rysunku nie kolorowanego,
pomieszczonego w pracy B e r g a, Tabl. V. Fig. 3.

Formuła dla gatunku i odmiany Abyssocottus gibbosus B e r g. et var. subulatus.

D1. VI-VII; D2.14-15; A. 11-13; P. 16-17; V. 1/3=4; Lin. lat. ca. 40; Long. tot. 140; Vert. ?Sp. br. ? –

– 553 –

Rys. 11. Abyssocottus gibbosus. B e r g. Forma typica, Kopja nie zmniejszona z rysunku nie kolorowanego, pomieszczonego w pracy B e r g a. Tabl. III. Fig. 2.

Formuła dla gatunku Abyssocottus Boulengeri. Berg.

D1. V; D, 13 14; A. 12; P. 16-17; V. 1/3 = 4; Lin. lat. 30-35; Long. tot. ♂ 112, ♀ 122 mm; Vert. 34; Sp. br. 6—7.

Rys. 13. Abyssocottus Boulengeri. B e r g. Kopja nieco zmniejszona (125/110 mm) z rysunku nie kolorowanego, pomieszczonego w pracy B e r g a. Tabl. V. Fig. 2 b.

 

 

Rys. 12. Abyssocottus gibbosus B e r g  var. subulatus. Kopja nie zmniejszona z rysunku nic kolorowanego, pomieszczonego w pracy B e r g a. Tab. III. Fig. 2.

– 554 –

5. Rodzaj Limnocottus. B e r g. Czopogłowacz.

   Cechy główne tego rodzaju są następujące: Linia naboczna wieloszeregowa. 2. Powierzchnia ciała na przestrzeni objętej odłożonemi na tył płetwami piersiowemi, opatrzona drobniutkimi kolcami. Gatunków do tego rodzaju należących mamy dwa i jedną odmianę.

Tabliczka synoptyczna dla gatunków i odmiany
rodzaju Limnocottus
. B e r g.

 1) P r o m i e n i  w p ł e t w i e  g r z b i e t o w e j  d r u g i e j  11  d o  13;  w  p ł e t w i e o d b y t o w e j  p r o m i e n i  9  d o  12.

A) W s z y s t k i e  p ł e t w y  p l a m i s t e, plamki są rozłożone rzędami regularnymi.
Promieni w płetwie odbytowej 12.

9. Gatunek. Limnocottus Godlewskii. D y b. Czopogłowacz Godlewskiego.

B) P ł e t w y  b e z  p l a m  j e d n o b a r w n e. Promieni w płetwie odbytowej 9-10.

6. Odmiana. Limnocottus Godlewskii D y b. var. Bergi mihi. Czopogłowacz B e r g a.

2) P r o m i e n i  w  p ł e t w i e  g r z b i e t o w e j  d r u g i e j  16:  w  p ł e t w i e o d b y t o w e j  13-14. (Płetwy bez plam).

10. Gatunek. Limnocottus megalops. G r a t z i a n o w.
Czopogłowacz wielkooki.

Formuły i rysunki dla gatunków i odmiany z rodzaju Limnocottus B e r g.

Formuła dla gatunku Limnocottus Godlewskii. D y b. forma typica.

D1. VI; D2. 13; A. 12; P. 14; V. 1/3-4; C. 1/8/1; Lin. lat. 17; Long. tot. 100—?; Vert. ?; Sp. br. ?.

– 555 –

Rys. 14. Limnocottus Godlewskii D y b. forma typica. Kopja z rysunku kolorowanego (albumu mego), wykonanego przez Stanisława Wrońskiego ; przedstawia samca młodego.

Formuła dla odmiany gatunku Limnocotłus Godlewskii D y b. var. Bergi mihi.

D1. III-V; D2. 11-13: A. 9-10; P. 14-16; V. 1/3 = 4; C. 1/9/1; Lin. lat. 28; Long. tot. 190 mm; Vert. 33; Sp. br. 5-6.

Formuła dla gatunku Limnocottus megalops. G r a t z i a n o w.

D2. VI— VII; D2. 16; A. 13—14; P. 15-17; V. 1/3=4; C. 1/9/1; Lin. lat. ?; Long. tot. 160 mm; Vert. ?; Sp. br. ?.

Rys. 15. Limnocottus Godlewskii Dyb. var. Bergi. Kopja zmniejszona (178/110 mm) z rysunku kolorowanego, pomieszczonego w pracy B e r g a. Tabl. II. Fig. 4.

– 556 –

Rys. 16. Limnocottus megalops. G r a t z i a n o w. Kopja zmniejszona 158/110 mm) z rysunku nie kolorowanego, pomieszczonego w pracy B e r g a. Tabl. IV. Fig. 2 a.

6. Rodzaj Procottus. G r a t z i a n o w. Jazgarzogłowacz

   Cechy główne rodzaju Procottus są następujące: 1. Obie płetwy grzbietowe są połączone ze sobą w płetwę jednociągłą, podobnie jak u Jazgarza (Acerina). 2. Otworki linii nabocznej malutkie i liczne od 90—160. Gatunek ma być tylko jeden. Sądzę wszakże, że będziemy mieli kilka form różnych, atoli opisy dotychczasowe nie pozwalają na dokładną ich charakterystykę; to też zadowolnić się musimy wskazaniem tylko na różnice ubarwienia.

Tabliczka synoptyczna dla form rodzaju
Procottus G r a t z i a n o w

1) K o l o r  c i a ł a  j e d n o b a r w n y, ceglasto-fjoletowy, albo buro-czerwonawy, ku spodowi ciała
światlejszy, z metalicznym, srebrzystym połyskiem. Płetwy bez plam. Brzeg wolny płetwy grzbietowej pierwszej, ze srebrzysto-białawą obwódką.

11. Gatunek Procottus Jeittelesii D y b. forma typica. Jazgarzogłowacz Jejttelesa.

2) K o l o r  c i a ł a  d w u b a r w n y. Główne tło brunato-czerwonawe: na tem tle, po bokach ciała
występują plamy światłe, białawe. Na głowie i na grzbiecie zlewają się te plamy. (Am Rücken und Kopfe fliessen diese Flecke zusammen). Na tylnym końcu płetwy grzbietowej pierwszej, plama czarna.

7. Odmiana. Procottus Jeittelesii. D y b. var. bicolor. Jazgarzogłowacz dwubarwny.

– 557 –

Formuła i rysunki dla form rodzaju Procottus G r a t z i a n o w.

Formuła dla formy typowej. Procottus Jeittelesii. D y b. Forma typica.

D1. X; D2. 18; A. 14-15; P. 17; V. 1;3 = 4; C. 1/9/1; lin. lat. 100-150; Long. tot. 160 mm; Vert. ?; Sp. br. ?.

Rys. 17. Procottus Jeittelesii D y b. forma typica. Kopja zmniejszona z rysunku kolorowanego Stanisława Wrońskiego; przedstawia samca formy typowej.

Formuła dla odmiany gatunku Procottus Jeittelesii. D y b. var. bicolor. mihi.

D1. VII— X; D2. 18—21: A 12-15(18); P. 17-18; V. 1/3 = 4; C. 1/9/1; Lin. lat. 90-150; Long. tot. 245 mm; Verb. 36; Sp. br. 5-6.

Rys. 18. Procottus Jeittelesii D y b. var. bicolor. Kopja nieco zmniejszona (130/100 mm) z rysunku kolorowanego, pomieszczonego w pracy Berga. Tabl. II. Fig. 3 b.

– 558 –

7. Rodzaj Cottocomephorus. P e l l e g r i n. Głowaczogołomianka.

     Cechy główne tego rodzaju, tworzącego osobne pokrewieństwo Cottocomephoridae są następujące: 1. Płetwa ogonowa jest dwupłatowa. 2. Promieni w płetwach brzusznych 5. 3. Żebra osadzone są na wyrostkach bocznych kręgów. 4. Ilość promieni w płetwie odbytowej większa, niż w płetwie grzbietowej drugiej. Do tego rodzaju zaliczają jeden gatunek tylko, mianowicie: Cottocomephorus Grewingkii. D y b.

    B e r g  miał przed sobą 125 okazów do tego gatunku należących, pochodzących z ostatniej ekspedycyi prof. Korotniewa na Bajkał, oprócz tego miał jeszcze liczne okazy ze zbiorów muzealnych rosyjskich — sądził więc, że wszystkie wątpliwości, jakie się dotad wyłoniły w kwestyi róznorodności form, obserwowanych w zakresie gatunku rzeczonego, będzie w stanie rozstrzygnąć. Mnie się jednak zdaje, że tego uskutecznić nie potrafił, bo właśnie przy tym gatunku pomieszał kilka form różnych; lecz te dadzą się dopiero wtedy dokładnie określić, gdy się będzie badać na miejscu żywe okazy. Wogóle mówiąc jestem tego zdania, że studya ichtyologiczne, wykonane przy pomocy materyału konserwowanego, muszą z konieczności wypaść chaotycznie.

     Pozostawiając rozstrzygnięcie ostateczne tych kwestyi badaniom prowadzonym na miejscu, zaznaczę tylko tyle, że według mego przekonania, mamy tu z kilkoma różnemi formami do czynienia.

Tabliczka synoptyczna dla form, objętych ogólnem mianem
Cottocomephorus Grewingkii
D y b.

1) K o l e c  n a  k o ś c i  p r z e d  p o k r y w k o w e j  w y k s z t a ł c o n y.

A) P ł e t w y  g r z b i e t o w e  s ą  p o ł ą c z o n e  z e  s o b ą, nizką błonką : przestrzeni wolnej
pomiędzy niemi brak. Płetwy piersiowe poprzecznie pręgowane, bardzo wyraźnie.

   a) G ł o w a   s a m c ó w  s p ł a s z c z o n a, ropuchowata. Samce maja barwy ciała ciemne, prawie czarne. Samice pra-

– 559 –

wdopodobnie są ciemno zabarwione. (Miałem okaz jeden samicy zupełnie tak zabarwiony, jak bywają zabarwione samce).

8. Odmiana. Cottocomephorus Grewingkii. D y b. var. Siemienkiewiczii mihi.

   b)    G ł o w a  s a m c ó w  s ł a b o  s p ł a s z c z o n a.   Samce mają barwy ciała jasne,   z   wyjątkiem okolicy grzbietowej. Samice mają ubarwienie podobne do samców wraz z pręgowaniem płetw piersiowych.

12. Gatunek. Cottocomephorus Grewingkii. D y b. forma typica.

B) P ł e t w y  g r z b i e t o w e  s ą  r o z d z i e l o n e  p r z e s t r z e n i ą  w o l n ą.
Płetwy piersiowe bez pręg.

9. Odmiana. Cottocomephorus Grewingkii. D y b. var. comephoroides. B e r g.

2) P r z e d p o k r y w k a  b e z  k o l c a, zabarwienie ciała słabe. Płetwy piersiowe bardzo słabo,
albo wcale nie pręgowane.

10. Odmiana. Cottocomephorus Grewingkii. D y b. var. inermis. J a k o w l e w.

Formuły i rysunki dla form, objętych ogólną nazwą Cottocomephorus Grewingkii D y b.

Formuła dla formy typowej gatunku Cottocomephorus Grewingkii D y b. forma typica.

D1. VIII- IX; D2. 19; A. 20-22: P. 18-19; V. 1/4 = 5; C. 1/9/1; Lin. lat. 11-12; Long. tot. 130; Vert. ?; Sp. br. ?.

Rys. 19. Cottocomephorus Grewingkii D y b. forma typica. Kopja z kolorowanego rysunku Stanisława Wrońskiego. Przedstawia samca w porze godowej. (Na rysunku brak błonki spinającej płetwy grzbietowe).

– 560 –

Formuła dla odmiany. Cottocomephorus Grewingkii D y b. var. Siemienkiewiczii, mihi

D1.  VIII; D2. 18; A. 21; P. 20; V. 1/4=5; C. 1/9/1; Lin. lat. 178; Vert. 40; Sp. br. 16-17.

Rys. 20. Cottocomephorus Grewingkii D y b. var. Siemienkiewiczii. Kopja znacznie zmniejszona (180/110 mm) z rysunku niekolorowanego, pomieszczonego w pracy B e r g a. Tabl. III. Fig. I a.

Formuła dla odmiany. Cottocomephorus Grewingkii D y b. var. comephoroides. B e r g.

D1. VIII; D2. 18; A. 20; P. 20; V. 1/4=5; C. ? ; Lin. lat.?; Long. tot. 150 mm; Vert. ?; Sp. br. ?.

Rys. 21. Cottocomephorus Grewingkii D y b. var. comephoroides. B e r g. Kopja nieco zmniejszona (138/110 mm) z rysunku kolorowanego, pomieszczonego w pracy B e r g a. Tabl. III. Fig. I b

– 561 –

     8. Rodzaj Comephorus L a c. Gołomianka

        O Gołomiance podane były szczegóły wyczerpujące w uprzednim moim sprawozdaniu, pomieszczonem w Kosmosie r. XXXII.; to też obecnie o niej mówić tu nie będziemy, a tylko przytoczę tutaj, że mamy dwa gatunki, należące do tego rodzaju*).

____________________

     Wszystkich gatunków Licopancernych, poznanych dotąd w Bajkale, liczymy 12 i 10 odmian, czyli ogółem 22 formy; lecz ta liczba nie jest jeszcze wyczerpana fauna Licopancernych jeziora, jestem przekonany, że w miarę dalszych badań, ilość gatunków i odmian wzrastać będzie statecznie, albowiem bogactwo Bajkału jest niewyczerpane. Rozpatrując prace ichtyologiczne w ogólności, uderzać musi każdego, pomijanie w nich badań dokładnych nad różnicami płciowemi, a zarazem i różnicami wzrostowemi u gatunków opisywanych. B e r g zaznacza ogólnie, że różnice płciowe u ryb licopancernych Bajkału bywają silnie uwydatnione tak, że on sam uprzednio, przy przy mniej obfitym materyale uznał samice gatunku Cottocomephorus Grewingkii za nowy gatunek, opisany przez

        *) Prof. Korotniew uznał Gołomianki za ryby nektoniczne, albo pelagiczne, czyli ryby przebywające w przestrzeniachwodnych ponad dnem; według moich obserwacyi Gołomianki są rybami bentonicznemi, czyli nadennemi. B a g l i o n i  znalazł , że wszystkie ryby nektoniczne, z wyjątkiem rodzajów Scomber i Orthagoriscus posiadają pęcherz pławny, wszystkie zaś ryby bentoniczne, do których należą Głowacze np., nie mają pęcherza pławnego. Te zaś z gatunków ryb, które za miodu pędzą życie pelagiczne, a dopiero gdy dorosną, opuszczają się na dno, te mianowicie posiadają w wieku młodocianym pęcherz pławny, który następnie zanika, jak np. u gatunku Uranoscopus scaber.

– 562 –

niego jako Cottus comephoroides,  a jednak  pomimo owego uznania różnic  płciowych  za  ważne, B e r g mało się przyczynił do ich wyświetlenia, jakkolwiek bylibyśmy w prawie oczekiwać od niego detalicznych badań w tym kierunku, szczególniej ze względu na to, że miał do rozporządzenia olbrzymi materyał, nagromadzony w muzeach: petersburskim, moskiewskim, kijowskim, irkuckim, troic-kajsawskim,  a do tego całą kollekcyę,  pochodzącą z ostatniej ekspedycyi  na   Bajkał prof. K o r o t n i e w a; co do tego ostatniego materyału, to on ilościowo przedstawia się w następujących cyfrach. I tak:
Okazów gatunku Cottus Kesslerii zebrano kilkadziesiąt
„    „ Cottus knerii .   .   .   .  .                 zebrano    58
„    „ Batrachocottus baicalensis   .        „              7
„    „ Batrachocottus Nikolski  .   .           „            73
„    „ Batrachocottus multiradiatus       „            10
„    „ Batrachocottus innominatus.        „              4
„    „ Asprocottus Herzensteini                „            91
„    „ Abbysocottus Korotneffi                  „           25
„    „ Abbysocottus gibbosus                    „           14
„    „ Abbysocottus Boulengeri                „           12
„    „ Limnocottus Godlewski                    „        150
„    „ Limnocottus megalops                     „             4
„    „ Procottus Jeittelesi                             „            7
„    „ Cottocomephorus Grewingkii        „          125

   Pomimo jednak tak obfitego materyału, badania B e r g a, dotyczące różnic płciowych są stosunkowo bardzo szczupłe i niedostateczne. Tak np. na wielu tablicach wyliczeń nie podano wcale płci tych osobników, które służyły do pomiarów, więc na tablicach gatunków C. Kesslerii, A. Herzensteini, L. Godlewskii. Na innych tablicach zaznaczone są tylko samice, lub przeciwnie tylko samce. Przy samych opisach gatunków pominięto podać różnice płciowe w następujących wypadkach: przy opisie A. Korotneffi, A. gibbosus, B. multiradiatus, B. innominatus, L. Godlewskii, L. megalops. Przy dwóch gatunkach: mianowicie A. Herzensteini i przy młodych okazach Cottocomephorus Grewingkii oświadczono, że żadnych różnic płciowych nie zauważono, co jest tem dziwniejszem, że okazy dorosłe C. Grewingkii mają się płciowo tak różnić, że je poczytać można za odmienne gatunki.

– 563 –

        Zestawiając wszystko to, co podał B e r g  o różnicach płciowych, będziemy mieli: 1. że w tablicach wyliczeń tylko 7 gatunków mają płcie określone; 2. że opisy różnic płciowych podane są również dla 7 gatunków tylko. Najbardziej szczegółowy opis różnic płciowych poświęcił B e r g samicom formy, którą nazwał uprzednio C. comephoroides, zaś następnie uznał je za samice gatunku C. Grewingkii. Różnice rzeczone są następujące:

       1. Oczy mają być większe u samic niż u samców, średnica ich oka ma się zawierać w długości bocznej głowy 2,6 — 3,0 razy, wtedy gdy u samców 4 — 5 razy. (Według moich pomiarów dawniej wykonanych, średnica oka u samców i samic C. Grewingkii, zawiera się przeszło 4 razy w długości głowy. Ale także i na tablicy wyliczeń B e r g a podano, że u niektórych samic średnica ich oka zawiera się 4,3 razy w długości głowy).

       2. Samice płciowo dojrzałe mają mieć barwy ciała zupełnie odmienne od samców, boki ich ciała mają być srebrzysto-oranżowo-żółtawe, płetwy bezbarwne, gdy samce natomiast są ciemno-brunatno zabarwione, kolor ten ma u nich dochodzić aż do czarności. Piersiowe płetwy u samców są jasno-żółte z poprzecznemi pręgami koloru fjoletowego, inne płetwy są żółtawe. (Ja znalazłem, że boki ciała u samców i u samic są zielonawo-żółtawe z metalicznym połyskiem, że płetwy piersiowe u obu płci są żółtawe z poprzecznemi przepaskami koloru fjoletowego, inne płetwy są żółtawe, nadto płetwy grzbietowe mają często odcień fjoletowy albo czarniawy).

       3. U samic promienie płetw są cienkie, toż samo i błona spinająca owe promienie. U samców promienie płetw są grube, błony grube i nie przezroczyste. (Zgrubienie płetw jest wyrazem rozpoczęcia pory godowej u ryb, po skończonem tarle płetwy wracają do stanu normalnego).

      4. Płetwy grzbietowe u samic mają być rozdzielone przestrzenią wolną, wynoszącą od 5 do 8 mm, u samców natomiast obie płetwy są połączone. (Według moich obserwacyi, czynionych w Kułtuku, płetwy grzbietowe u samców i u samic są połączone niziutką błonką).

      5. Głowa u samic jest z boków ściśnięta tak, że oczy leżą po stronie bocznej głowy. U samców głowa jest spłaszczona, a stąd oczy leżą na powierzchni górnej głowy. Część

– 564 –

pyskowa głowy jest u samic z przodu zaostrzona, u samców natomiast zaokrąglona.

   (Różnice tu wymienione mają występować wtedy, kiedy się porównywa wielkie samce z samicami bezbarwnemi, uznanemi uprzednio za odmienny gatunek. Mnie zdaje się być rzeczą wielce prawdopodobną, że wielkie okazy samców stanowią osobną formę, również osobną formę stanowią samice opisane pod nazwą C. comephoroides, a także osobną formę stanowią owe okazy, które badałem w Kułtuku; pomiędzy nimi nie znajdywałem ani owych wielkich samców, ani samic o wyglądzie C. comephoroides).

    6. Ilość promieni w płetwach grzbietowych i odbytowej u samic ma być większą, niż u samców. (Tej cechy nie potwierdza tablica wyliczeń, sporządzona przez samego autora, jak również i obserwacye moje).

      Co się dotyczy innych gatunków Licopancernych Bajkału, to relacye B e r g a o różnicach płciowych są nader skąpe, a po części niedokładne. Tak np. o samicach gatunku C. Kesslerii powiada tylko tyle, że ich głowa jest mniej płaską, pysk mniej zaokrąglony, barwy ciała światlejsze, promienie płetw cieńsze, brodawek naskórkowych brak. Takie same różnice zaznacza i dla samic gatunku C. Knerii. U samic As. Boulengeri podaje B e r g, że pysk ich jest szczuplejszy, płetwy cieńsze, uzbrojenie policzków silniejsze, a nadto, że samice są żółtawo zabarwione, zaś samce szarawo. U samic Pr. Jeittelessii płetwy są cieńsze i mniej szerokie, ubarwienie światlejsze, oczy większe. (To ostatnie twierdzenie jest sprzeczne z wykazem podanym na tabliczce wyliczeń, a mianowicie tu znajdujemy, że średnica oka samic zawiera się w długośei głowy 3,9 razy, gdy ta sama średnica oka u samców zawiera się 3,8 razy w długości głowy). U samców B. Nikolskii warstwa tłuszczu podskórnego ma być silnie rozwinięta, szczególniej na głowie, na policzkach
i na grzbiecie, samce są przytem większe od samic. Długość całkowita samic wynosi 187 mm, zaś samców 240 mm, u samic płetwy są cieńsze iw płetwach ma być więcej promieni. Otworki linii nabocznej są u samic słabiej rozwinięte, niż u samców, ale za to silniej rozwinięte jest uzbrojenie policzków u samic. Ciekawym faktem jest podana obserwacya B e r g a, że u samic B. Nikolskii płetwy grzbietowe, wbrew wszelkim innym

– 565 –

spostrzeżeniom, dokonanym w zakresie Głowaczy bajkalskich, są daleko bardziej od siebie zbliżone, niż u samców. Lecz najbardziej nieoczekiwanym faktem w szeregu obserwacyi B e r g a jest następujący: on podaje, że samice B. baicalensis mają wygląd samców, zaś samce wygląd samic, u pierwszych płetwy są grubsze, tak jak u samców innych gatunków. (Der sexuelle Dimorphismus ist bei dieser Art in anderer Weise ausgesprochen, ais bei den übrigen Arten). Chcąc na razie wytłumaczyć spostrzeżenie B e r g a, muszę przypuścić, że miał on przed sobą samice łowione w czasie tarła zaś samce przed, lub po tarle.

   Na tem kończą się obserwacye B e r g a, objęte jego opisami, przytoczyłem tu je wszystkie, ażeby wskazać, w jakich kierunkach mają być prowadzone badania nad naszą fauną ichtyologiczną. Zwracając się teraz do obliczeń, przedstawionych w tablicach  to, co się daje wykazać, odnośnie do różnic płciowych, zestawiam w tabliczce następującej (str. 566).

   Wybrałem z tablic B e r g a tylko te wymiary, które dają się ściślej i dokładniej wykonywać natomiast pominąłem wszystkie inne, o których dokładności nie  można być pewnym, jak np. wysokość i szerokość głowy etc. Popróbuję teraz z krótkiego tego zestawienia rezultatów otrzymanych, wyciągnąć wnioski ogólne w kwestyi różnic płciowych u gatunków bajkalskich Głowaczy. I tak będziemy mieli,
że 1) oko u samców jest większe od oka samic u dwóch gatunków; równe u jednego gatunku; mniejsze u 4 gatunków;
że 2) płetwa grzbietowa pierwsza u samców jest dłuższa, aniżeli u samic u 4 gatunków; równa u 1 gatunku; krótsza u 2 gatunków:
że 3) płetwa grzbietowa druga u samców jest dłuższa, aniżeli u samic u 3 gat.; równa u 4 gatunków; krótsza u 3 gatunków;
że 5) płetwy piersiowe u samców są dłuższe , aniżeli u samic u 3 gat.; równe u 1 gat.;  krótsze u 3 gatunków;
że 6) płetwy brzuszne u samców są dłuższe, aniżeli u samic u 3 gat.; równe u 1 gat.; krótsze u 3 gat;
że 7) płetwa ogonowa u samców jest dłuższa, aniżeli u samic u 3 gat.; równa u 1 gat.; krótsza u 3 gat.

– 567 –

że 8)  głowa samców jest dłuższa, aniżeli u samic u 2 gat.; krótsza u 4 gatunków. (Porów, tabl. str. 566.).

     Z faktów powyżej przytoczonych możemy się przekonać, że jakichś ogólnych zasad co do różnic płciowych przeprowadzić niepodobna. Nadto wiedzieć trzeba, że chcąc uzyskać rezultaty, na których polegać byłoby można, koniecznością jest brać do wymiarów jednostajnej wielkości okazy samcze i samicze, albowiem mniejsze okazy, a tem samem młodsze, przedstawiają inne stosunki wymiarowe, aniżeli większe czyli starsze okazy. Weźmy dla przykładu dwa okazy gatunku Batrachocottus Nikolskii; jeden z nich mierzy 240 mm, drugi 133 mm; otóż u pierwszego głowa jest krótsza niż u drugiego; głowa pierwszego bywa 3,5 razy w długości całkowitej zawarta, (u drugiego tylko 3,2 razy), oko jest daleko mniejsze (6,3; 4,9). Płetwa grzbietowa pierwsza dłuższa (6,3; 6,5). Płetwa grzbietowa druga krótsza (3,6; 3,1). Długość płetwy odbytowej mniejsza (6,0; 4,5). Długość płetw piersiowych mniejsza (5,2; 4,1). Długość płetw brzusznych mniejsza (10,0; 6,6). Długość płetwy ogonowej mniejsza (5,0; 4,6).

  Gdybyśmy tedy mierzyli samca wielkiego, a zaś samicę małą, to obok różnic płciowych mielibyśmy zarazem i różnice, spowodowane wzrostem, a te ostatnie zacieniałyby najzupełniej pierwsze. To też do czasu, aż się nie opracują dokładnie i ściśle różnice płciowe dla każdego gatunku z osobna, dotąd o należytem rozgraniczeniu blizkich form mowy być nie może i dla tego uważałbym za rzecz lekkomyślną i przedwczesną chcieć już teraz wyrokować o tożsamości, lub odrębności, tych lub owych form blizkich, a to na podstawie wymiarów dotychczasowych, wykonanych na okazach, których płeć nie była oznaczoną.

   Na tych uwagach kończę sprawozdanie o części pracy B e r g a, dotyczącej systematyki, ażeby rozpatrzeć dwa ostatnie rozdziały, poświęcone zestawieniu form fauny ichtyologicznej Bajkału, i hipotezom, mającym na celu rozświetlenie tajemnicy o pochodzeniu fauny rzeczonej.

   Ażeby dać możność ocenienia postępu wiedzy w zakresie ichyologii Bajkału, podaję tu obok siebie umieszczone dwa spisy gatunków ryb, jeden sporządzony na podstawie badań

– 568  –

moich przed czterdziestu laty, drugi ułożony obecnie przez B e r g a, a będący, wyrazem wiadomości najnowszych o rybach bajkalskich i o ich systematyce.

I. Spis ryb wód Bajkału na podstawie                      II. Spis ryb wód Bajkału według B e r g a.
badań moich.

1. Perca fluviatilis L.                                                               1. Perca fluviatilis L.
2. Acerina Czekanowskii Dyb.                                            2. Acerina cernua L.
3. Cottus Kesslerii Dyb.                                                          3. Cottus kessleri Dyb.
4. Cottus Knerii Dyb.                                                               4. Cottus kneri  Dyb.
5. Cottus baicalensis Dyb.                                                     5. Batrachocot. baicalensis Dyb.
6. Batrachocottus nikolskii Berg.
7. Batrachocottus multiradiatus Berg.
8. Abyssocottus korotneffi Berg.
9. Abyssocottus gibbosus Berg.
10. Abyssocottus boulengeri Berg
11. Asprocottus herzensteini Berg.
6. Cottus Godlewskii Dyb.                                                  12. Limnocottus godlewskii Dyb.
.                                                                                               13. Limnocottus megalops Gratzianow.
7. Cottus Jeittelesii Dyb.                                                       14. Procottus jeittelesi Dyb.
8. Cottus Grewingkii Dyb.                                                     15. Cottocomephorus grewingki Dyb.
9. Comephorus baicalensis Pall.                                       16. Comephorus baicalensis Pall.
.    .                                                                                            17. Comephorus dybowskii Korotnew
10. Lota vulgaris Cur.                                                            18. Lota lota L.
11. Carassius vulgaris Nils.                                                  19. Carassius carassius L.
12. Gobio fluviatilis Ag.                                                         20. Gobio gobio L.
13. Idus melanotus Heck.                                                     21. Idus idus L.
14 Leuciscus lacustris Pall.                                                  22. Leuciscus rutilus L.
15. Squalidus baicalensis Dyb.                                           23. Squalius leuciscus L.
16. Phoxinus rivularis Pall.                                                 24. Phoxinus phoxinus L.
17. Phoxinus perenurus Pall.
18 Coregonus baicalensis Dyb.                                        25. Coregonus polkur Pall.
19. Coregonus omul. Pall.                                                   26. Coregonus migratorius Georgi
20. Coregonus tugun Pall.
21. Salmo coregonoides Pall.                                            27. Brachymystax lenok Pall.

– 569 –

22. Salmo fluviatilis Pall.                                                    28. Salvelinus tajmeń Pall.
23. Salmo erythrinus Pall.                                                 29. Salmo alpinus arythrinus Pall.
24. Thymallus baicalensis Dyb.                                       30. Thymallus arcticus baicalensis Dyb.
25. Esox baicalensis Dyb.                                                   31. Esox lucius L.
26. Cobitis Toni Dyb.                                                            32. Nemacheilus barbatulus toni Dyb.
27. Cobitis taenia L.                                                              33. Cobitis taenia L.
28. Sturio Baerii Brandt.                                                     34. Acipenser baeri. Brandt
29. Sterledus sibiricus Dyb.                                              35. Acipenser ruthenus L.
30. Petromyzon an Reisneri i Dyb.                                36. Petromyzon Sp. ?

    B e r g dzieli ryby Bajkału na dwie główne kategorye: 1. na ogólno-syberyjskie gatunki i 2. na gatunki właściwe tylko Bajkałowi. Ryby do pierwszej kategoryi należące, są to egzotyczne gatunki, gdy ryby należące do drugiej kategoryi, są „endemiczne” według B e r g a, do pierwszych należy około 60%, do drugich około 40%. Ryby „endemiczne” podzielił Berg na dwie grupy: A) Do pierwszej z nich zalicza gatunki blizko spokrewnione z formami syberyjskiemi, jak n. p. Salmo alpinus erythrinus, Coregonus migratorius, Thymallus arcticus baicalensis. B) Do drugiej grupy zalicza gatunki, nie mające blizkich krewnych poza Bajkałem, a więc wszystkie gatunki Głowaczowatych z podrodziny Głębiogłowaczy Abyssocottini, następnie z pokrewieństwa Cottocomephoridae i Comephoridae.

    Dla wszystkich gatunków ryb kategoryi pierwszej i dla pierwszej grupy kategoryi drugiej, B e r g znajduje łatwy sposób objaśnienia ich pochodzenia, czyli obecności w wodach Bajkału, mianowicie są to, zdaniem jego, przychodni koloniści z wód innych, syberyjskich. Natomiast dla gatunków drugiej grupy kategoryi drugiej objaśnienie ich pochodzenia jest trudniejsze, to też B e r g stara się wyjaśnić ich obecność w Bajkale za pomocą hipotez prof. Andrusowa i prof. M i c h a e l s e n a.

   Hipoteza A n d r u s o w a  w streszczeniu przedstawia się, jak następuje: Jezioro bajkalskie jest basenem bardzo starożytnym, z tej racyi fauna jeziora musi zawierać w sobie „reminiscencye” z epok rozmaitych. Peryod długi trwania i istnie-

– 570 –

nia Bajkału pozwolił różnym formom rozwinąć się bogato i rozdzielić się na wiele nowych gatunków, jak np. Kiełże (Gammaridae). Oczywista rzecz, że momentem, sprzyjającym dla tworzenia się nowych gatunków są okoliczności takie, jak głębie i ogrom wód Bajkału, one wytwarzają pewne warunki, podobne do tych, jakie widzimy w morzach głębokich; warunki rzeczone, objaśniają swoją koleją możność powstawania w basenach słodkowodnych takich form, które noszą na sobie cechy gatunków morskich.

      Przyjmując hipotezę A n d r u s o w a-B e r g a musimy wyjaśnić sobie, z jakiej formy pierwotnej mogły się wykształcić ryby głowaczowate, głębinowe Bajkału? B e r g na stronicy 31. swej pracy o Licopancernych oświadcza, że Gołomianka jest formą zwyrodniałą Głowaczy i dodaje, że to jej pochodzenie od Głowaczy nie ulega dzisiaj żadnej już wątpliwości. (Dass Comephorus eine durch das Tiefseeleben degenerierte Cottide darstellt, steht ausser Zweifel). To tak stanowczo wypowiedziane zdanie stara się B e r g nieco osłabić na stronicy 71.

– 571 –

tejże samej pracy swojej, powiadając, że uważa Gołomiankę za pochodzącą od jakiejś, bliżej nie oznaczonej formy Licopancernych. (Comephorus stellt richtiger gesagt eine degradierte Cataphracten-Form dar). Obojętną dla nas jest rzeczą chwiejność zdania B e r g a, bo nam obecnie chodzi tylko oto, ażeby przyznać wraz z Bergiem ten fakt, że owa forma, z której miała powstać Gołomianka, musiała się dostać do Bajkału z zewnątrz, czy to w postaci już głowaczowatej, czy też w formie jakiejś ryby licopancernej; w każdym razie była ona przybyszem, bądź z rzeki, bądź z morza Z owej formy wytworzyła się Gołomianka, wskutek życia głębinowego, jest więc ona wytworem Bajkału, urobionym z materyału prarodzicielskiego, powstałego poza granicami jeziora. (Zdanie takie wypowiedziałem już był w roku 1874 i 1876).

    Co do gatunków Głowaczy głębinowych Bajkału, to one najniezawodniej pochodzić muszą od Głowaczy właściwych, płytkowodnych, cała różnica pomiędzy nimi polega dzisiaj na tem, że Głowacze głębinowe bajkalskie nie mają kostek zaobojczykowych, zaś Głowacze przybrzeżne są temi kostkami opatrzone. Każdy chyba przyzna, że zatrata tych kostek jest cechą wtórną, stąd prosty wniosek, że Głowacze głębinowe zatraciły owe kostki, które musiały posiadać ich prarodzice; to też oświadczenie B e r g a, że Głowacze głębinowe bajkalskie nie zdradzają w niczem pokrewieństwa swego, ani z Głowaczami syberyjskimi, ani z amurskimi, lub też chińskimi i japońskimi, (In nichts ihre Verwandschaft orfenbaren) uważać muszę za przesadne i nie umotywowane. Głowacze głębinowe zmieniły się w różnych kierunkach, u jednych z nich zanikł piąty promień w płetwach brzusznych (Abyssocotini), u drugich pozostał piąty promień (Cottocomephoridae), następnie z płetwy jednopłatowej ogonowej wytworzyła się ogonowa płetwa dwupłatowa (Cottocomephoridae). W innym kierunku przekształceń znowu zanikły kostki zaobojczykowe (Abyssocottini) etc. Takie drobne zmiany nie zacierają wcale ich wspólnego pochodzenia od jakichś Głowaczy typu morskiego, lub słodkowodnego z kostkami zaobojczykowemi.

Odnośnie do dwóch gatunków Głowaczy bajkalskich, mianowicie Cottus Kesslerii i Cottus Knerii, to one według zdania B e r g a powinne być wyeliminowane z zakresu form właści-

– 572 –

wych, endemicznych Bajkału, albowiem mają kostki zaobojczykowe, gdy tamtym brak takich kostek. Cecha ta nie może zdaniem mojem mieć do tyla ważnego znaczenia, ażeby można było na jej podstawie odsądzać owe dwa gatunki od prawa przynależności do gatunków endemicznych; tych gatunków nie znaleziono dotąd poza obrębem wód Bajkału, więc je uważać możemy za formy, wytworzone tutaj. Dzisiaj jeszcze nie rozumiemy fizyologicznego znaczenia owych kostek zaobojczykowych, więc nie możemy ich wartości ocenić chociażby tylko dla systematyki samej, one w oczach naszych mają takie znaczenie, jak każda inna cecha drugorzędna; że jest względnie stała, to nadaje jej pewna wartość, ale nic nadto.

       Kończąc obecnie sprawozdanie o pracy B e r g a, zastanowić się jeszcze musimy nad tem pytaniem, czy ona wniosła jaki moment nowy, któryby nam mógł służyć do rozświetlenia tajemnic o przeszłości Bajkału? Na to pytanie odpowiedzieć możemy stanowczo, że nie wniosła nic nowego, lecz tu zarazem oświadczyć musimy, że i żadna inna tego rodzaju praca, w przyszłości dokonana, uczynić czegoś podobnego nie będzie w stanie, a to aż do czasu, gdy będą jaśniej i ściślej określone granice działalności głębin i ogromu wód Bajkału, w kierunku prawa „konwergencyi cech”, mocą którego wytwarzać się mają w wodach słodkch, głębokich i obszernych, istoty noszące na sobie charakter mieszkańców morza. Otóż do czasu, aż się przekonamy, czy w istocie Bajkał jest morzem słodkiem, żadna z cech t.z. morskich, ujawnionych w zakresie budowy ciała gatunków zwierzęcych, zamieszkujących to jezioro, nie będzie w stanie świadczyć o morskiem ich pochodzeniu, bo przecie każda z nich może być objaśniona na mocy owego prawa „konwergencyi cech”, prawa, jak już wyżej zaznaczono, działającego w kierunku ku wytwarzaniu w obszernych i głębokich basenach słodkowodnych tych cech, które charakteryzują faunę morską. Bajkał musi być tymczasowo uznany i ze strony przyrodników, tak jak się to stało i ze strony ludności miejscowej, za morze słodkowodne, kształcące w sobie istoty zwierzęce, podobne do morskich. (K o r o t n i e w).

    Z drugiej znowu strony cechy czysto morskiego zwierzęcia, w faunie Bajkału odkryte, nie mają żadnego znaczenia odnośnie do kwestyi rozświetlenia przeszłości jeziora, bo czyż

– 573 –

można znaleźć bardziej morską formę, jak Foka bajkalska (Phoca baicalensis), a jednak i ona nie jest w stanie rozwiązać zagadnienia, o którem mowa.

      Tych kilka myśli, wypowiedzianych powyżej, wykażą bezowocność prac, podejmowanych w celu wynajdywania cech, mających świadczyć o pochodzeniu morskiem form fauny bajkalskiej. Wszak wszystkie gatunki słodkowodne pochodzić muszą od gatunków morskich. Foka bajkalska np miała swoich prarodziców w morzu, również i Głowacze bajkalskie pochodzą od przodków morskich, więc nie o dowody na to, które z gatunków obecnie żyjących w jeziorze, miały swoich protoplastów, zamieszkująch morza, — chodzić nam powinno, lecz tylko o to: 1. jakie formy z obecnej fauny Bajkału posiadają najwięcej cech, właściwych mieszkańcom morza; 2. Jakie formy pomimo pobytu swego w głębokich i obszernych wodach jeziora zachowują cechy gatunków słodkowodnych. 3. Drogą eksperymentów naukowych wyświetlić zagadnienie, o ile wielkie głębie sprzyjają procesowi przechowywania wśród zwierząt bajkalskich — cech istot morskich i czy gatunki z cechami właściwemi istotom słodkowodnym, dostawszy się do Bajkału przez dłuższy tu pobyt uzyskałyby charakter mieszkańców morza¹).

       W kierunku takich zagadnień biega zwykle myśli każdego z badaczy fauny Bajkału; większa część przyrodników skłania się ku zdaniu, że wiele gatunków bajkalskich uzyskały cechy charakterystyczne, sobie właściwe, dzięki pobytowi swemu

¹) Eksperymenty w tym kierunku prowadzone rozpocząłem był, bawiąc w Kułtuku nad Bajkałem,mianowicie, dzięki uprzejmości pułkownika Bukowskiego, który mi dostarczył raków rzecznych z Jagody (Astacus dahuricus), w okolicach Czyty złowionych. Otóż wpuściłem był raki przywiezione z Czyty do Bajkału, w pobliżu wsi Listwiennicznej; atoli w kilka lat potembadając dosyć  dokładnie wybrzeża w tych miejscach gdzie były wpuszczone raki, nie mogłem odszukać ani jednego okazu — sądzę więc, że ten pierwszy eksperyment nie udał się. Dzisiaj gdy komunikacya szlakiem kolei żelaznej stała się możebną i łatwą, warto byłoby przeprowadzić szereg eksperymentów rozmaitych, przewożąc np. różne gatunki słodkowodne mollusków i skorupiaków z dorzecza Amuru do Bajkału. Gdyby się takie przywiezione formy zaaklimatyzowały w Bajkale
to przyszłe pokolenia badaczy naturalistów mogliby się przekonać, czy Bajkał ma właściwości, jemu dzisiaj przypisywane.

 – 574 –  

w głębiach jeziora, że one się tu przeistoczyły. Pogląd taki jest wielce prawdopodobny, lecz pozostaje dotąd hipotezą, nie dającą się udowodnić. Fakty właściwe, które naocznie sprawdzić można, wskazują, że Głowacze i Kiełże bajkalskie tak ze względu na żywość barw, któremi ozdobione są ich ciała, jak również i na rozmaitość tych barw, a także i ze względu na wygląd ogólny robią wrażenie istot morskich. Czy te właściwości atoli wytworzyły się w Bajkale, czy też tylko tu przechowane zostały, na to odpowiedzi dzisiaj dać jeszcze nie można. Chciejmy mieć jednak nadzieję, że te i inne pytania w przyszłości odpowiedź znaleźć potrafią, mianowicie drogą doświadczeń, prowadzonych systematycznie na stacyach biologicznych, urządzanych na wybrzeżu Bajkału.

Linki:

http://www.digitalsilesia.eu/dlibra/docmetadata?id=28625&from=&dirids=1&ver_id=2302647&lp=31&QI=!233227C6232D415232FEB90944318ACC-1

http://www.archive.org/stream/rybypriesnykhvod00berg#page/442/mode/2up

http://lin.irk.ru/pdf/3029.pdf
http://zooex.baikal.ru/vertebrata/fish1.htm

http://nature.baikal.ru/obj.shtml?obj=fauna&id=zheltokrylka


http://nature.baikal.ru/obj.shtml?obj=fauna&id=golomyanka


http://nature.baikal.ru/obj.shtml?obj=fauna&id=comephorus_dybowski


http://nature.baikal.ru/obj.shtml?obj=fauna&id=cottocomephorus_aleksandrowii


http://nature.baikal.ru/obj.shtml?obj=fauna&id=cottocomephorus_inermis

http://nature.baikal.ru/obj.shtml?obj=fauna&id=shirokolobka

http://www.lake-baykal.ru/foto2.php


http://www.owasia.ru/baikal_inhabitants.html

http://aquariumistika.ru/?page_id=1021

http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=26465

http://www.sevin.ru/vertebrates/content.html

http://forum.vitawater.ru/blog/ace/27-march-2010-1

http://www.vsnc.ru/2007/2-2/Bull_2007_02p_01-20.pdf

http://fish.com.ua/component/option,com_easygallery/act,categories/cid,15/Itemid,26/

http://www.geol.irk.ru/baikal/rep_2003/pdf/baikal2003_apx5.pdf

http://www.fish2.ru/14.01.2007/2


http://baikalfoto.ru/sitemap.htm

http://aquaria-club.ru/stati/novosti-akvariumistiki/novosti-akvariumistiki.html

Sidebar