Suplement IX
Przegląd zoologiczny: Tomy 8-9, 1964, 199-201
AKWARIUM i TERRARIUM— AQUARIUM and TERRARIUM
Molinezja ostrousta, Mollienesia sphenops (Cuv. and Val.)
JAN M. REMBISZEWSKI
Jedną z najbardziej popularnych i najchętniej hodowanych w akwariach rybek jest molinezja, a to przede wszystkim dzięki swej wielkiej ruchliwości, zwinności, ładnemu ubarwieniu i niedrapieżnemu trybowi życia. Niestety, choć dość wielu hodowców rybek akwariowych często je kupuje, równie często zniechęca się do ich hodowli, gdyż bywa, że rybka ta w stosunkowo niedługim czasie po przyniesieniu do domu i wpuszczeniu do akwarium zaczyna chorować, nie je, często na jej bokach ciała i na głowie powstają białe plamki, w wyniku czego rybka ginie. Gdy uda się już wyhodować dorosłą parkę, natrafia się na kłopoty z jej rozmnażaniem, bo aczkolwiek rybka ta jest żyworodna, to często u niedoświadczonych hodowców młode rodzą się martwe lub też zostają zjedzone przez rodziców. Co jest przyczyną tych wszystkich niepowodzeń?
Znamy kilka gatunków rodzaju Mollienesia* hodowanych w akwariach. Są to M. sphenops (Cuv. and Val.), M. latipinna Le Sueur (m. szerokopłetwa), M. velifera Regan (m. żaglopłetwa), M. caucana (Steind.) (m. kaukańska), M. latipunctata (Meek) (m. punktowana). Niektórzy podają jeszcze jako gatunek M. formosa (Girard). Jednak wg stwierdzenia dra Carla L. Hubbsa w 1942 r., najlepszego chyba w chwili obecnej znawcy rodzaju Mollienesia, wyżej wymieniona M. formosa powstała w wyniku naturalnej krzyżówki między M. latipinna i M. sphenops, a więc nie może być uważana za odrębny gatunek. Poza tym w akwariach często spotyka się tzw. molinezje marmurkowe, mylnie uważane przez wielu hodowców za osobny gatunek, które są odmianą uzyskaną przez skrzyżowanie formy zielonej M. latipinna z jej formą czarną.
Mollienesia velifera Regan d1. Największy ze znanych gatunków akwariowych molinezji, posiadający największą płetwę grzbietową, rodzący najwięcej (116) i największe (do 13 mm) młode. W Polsce obecnie nie spotykany (z W. T. Innesa, 1953)
__________
* Pierwsza nazwa nadana przez Le Sueur w 1821 r. na cześć M. Molliena — odkrywcy tych rybek, brzmiała nieco inaczej — Mollinesia, jednak później, biorąc pod uwagę nazwisko odkrywcy, po kilku przeróbkach (Molienisia, Molinesia) zmodyfikowano ją nieco i w chwili obecnej brzmi Mollienesia.
U nas w Polsce w chwili obecnej prawie nie spotyka się już tych pięknych gatunków (ryc), oprócz kilku odmian molinezji ostroustej, między którymi najpopularniejsza jest chyba odmiana czarna, będąca jej melanistyczną formą. Tymi też odmianami zajmiemy się bliżej.
Rodzaj Mollienesia w warunkach naturalnych jest dość szeroko rozprzestrzeniony. Spotyka się go zarówno w wodach słodkich, słonawych, jak i słonych. Występuje na całym prawie przybrzeżnym obszarze Ameryki Środkowej, wchodząc także do strefy przybrzeżnej słonych wód Zatoki Meksykańskiej i Morza Karaibskiego. Obszar występowania M. sphenops pokrywa się w zasadzie z obszarem występowania całego rodzaju, z tym że nie jest ona spotykana tak daleko w morzu jak inne gatunki. Forma dzika m. ostroustej jest koloru szarozielonkawego z niebieskawym odcieniem na grzbiecie i szarobiałego do srebrzystoniebieskiego na brzuchu. W akwariach spotkać można formy podobne do opisanej, a także pstre, czarne i czerwonoogonowe. Molinezja ta dorasta do maksymalnej długości 10 cm. Samce są zwykle nieco mniejsze i rzadko osiągają długość 8 cm. Dojrzałość płciową Samce są zwykle nieco mniejsze i rzadko osiągają długość 8 cm. Dojrzałość płciową osiąga jednak znacznie wcześniej i osobniki 4-5 cm są już zdolne do rozmnażania. Ciało rybek jest wydłużone, ze stosunkowo małą głową i dużymi oczami. Otwór ustny górny — znakomicie ułatwiający zbieranie suchego pokarmu z powierzchni wody, szczęki wysuwalne, chwytne. Początek płetwy grzbietowej (D) zwykle lub nieco w przodzie płetwy odbytowej (A). Płetwy piersiowe (P) bardzo ruchliwe. Łuska duża, wyraźna, u odmiany czarnej matowa, bez połysku. Płeć u tych rybek jest stosunkowo łatwa do odróżnienia, ale tylko u osobników dorosłych. Samiec, jak już podałem, jest z reguły nieco mniejszy, z trochę większą niż samica płetwą grzbietową. Tylny wierzchołek tej płetwy jest zwykle nieco zaostrzony. Płetwy brzuszne (V) i płetwa odbytowa są u samców przesunięte nieco ku przodowi. Ta ostatnia jest przekształcona w gonopodium (narząd kopulacyjny). Początki przekształcania się tej płetwy można zauważyć już u okazów 8-9 – tygodniowych. Dane merystyczne (cytowane za Axelrodem i Schultzem, 1955) wynoszą: D 8-11, A 8-10, P 14, V 6, łuski 25-30. Liczba promieni w płetwie grzbietowej jest w tym rodzaju jedną z łatwiejszych cech pozwalających odróżniać od siebie poszczególne gatunki. Np.:
Mollienesia velifera D 18
Mollienesia latipinna D 13-14
Mollienesia sphenops D 8-11
Hodowla
Na wstępie tej części chciałbym sprostować kilka nagminnie pokutujących błędów, które często są przyczyną złego „chowania się” i dużej śmiertelności rybek.
1. Rybce tej wcale nie wystarcza małe akwarium. Powinno być co najmniej o wymiarach 50X30X30 cm. Poziom wody nie odgrywa tu większej roli.
2. Molinezja nie lubi specjalnie towarzystwa innych ryb. Jeżeli konieczne jest mieszanie gatunków, należy trzymać ją z rybami żyworodnymi, które znoszą małe zasolenie wody.
3. Jest to wprawdzie rybka ciepłolubna, ale nie przesadzajmy. Nie potrzeba temperatur 28-30°C. Wystarcza w zupełności temperatura 20-24°. Zupełnie nieźle czują się także w temperaturze 18°, ale stają się wtedy mniej ruchliwe. Zbyt wysoka temperatura niepotrzebnie wydelikaca ryby, w wyniku czego niewielkie później odchylenia temperatury mogą doprowadzić do śmierci. Poza tym wysoka powoduje szybszy wzrost i dojrzewanie rybek, co z kolei prowadzi do stopniowego skarlenia gatunku.
4. Nie bądźmy zbyt „dobrzy” i nie dawajmy jej codziennie mięsnych pokarmów, jak rozwielitki, oczliki, rureczniki, doniczkowce itp. Taki pokarm wystarczy jej raz na tydzień. Rybka ta będzie o wiele bardziej zadowolona, jeśli będzie dostawać parzoną sałatę, pokrzywę czy też szpinak lub suszone rośliny akwariowe (wszystko drobniutko siekane) albo po prostu zeskrobywane z szyb akwarium kolonie toczków.
Samo urządzenie akwarium nie nastręcza większych trudności. Jak już mówiłem musi to być dość duże akwarium, zasadzone obficie roślinnością. Pamiętać także należy, aby na powierzchni znajdowała się spora ilość roślin pływających (Salvinia auriculata, Riccia fluitans, Lemna trisulca). Duża ilość roślin jest konieczna, gdyż samiec często przemęcza samicę ustawicznymi zalotami, a większe okazy są dokuczliwe dla mniejszych, i to zarówno samce dla samic, jak i samice dla samców. Poza tym może się zdarzyć, że młode urodzą się w akwarium i muszą wtedy znaleźć wśród roślin odpowiednie schronienie. Wskazane jest przewietrzanie akwarium, szczególnie nocą. Woda w akwarium nie może być zbyt świeża. Doskonale wpływa na samopoczucie rybek dodanie do wody nieco zwykłej soli kuchennej (3-4 łyżeczki na każde 10 l wody) i kilku kropli 5-procentowego roztworu błękitu metylenowego (2 krople na 10 l wody). Zalety utrzymania słonej wody w akwarium są ogromne. Rybki lepiej rosną i osiągają większe rozmiary, a co najważniejsze, likwiduje się w ten sposób do minimum rozmaite choroby, objawiające się najczęściej bądź to w postaci białych plamek, powodowanych zwykle przez grzyby, głównie z rodzaju Saprolegnia i Achlya, bądź też w postaci nienaturalnego wachlowania całym ciałem w prawo i lewo. Anglicy ten rodzaj choroby nazywają shimmies, prawdopodobnie od tańca zwanego shimmi ze względu na podobieństwo ruchów. Tego rodzaju objawy może spowodować nagły spadek temperatury, niestrawność, a także Ichthyophthinus.
W przypadku choroby często zupełnie wystarczająca do wyleczenia jest kąpiel w silnym roztworze soli kuchennej (około 8 łyżeczek soli na 5 l wody) przy jednoczesnym podniesieniu temperatury o 3-5° w stosunku do temperatury w akwarium. Jeżeli to nie pomoże, należy chore rybki wykąpać w roztworze chloraminy (1 g chloraminy na 5 l wody w czasie 1/2 godziny) i ewentualnie dodać chloraminę do akwarium (1-2 g na 100 l wody). W przypadku zauważenia objawów choroby shimmies w pierwszym rzędzie należy zastosować stopniowe podwyższenie temperatury do 26-28°. Dopiero gdy to nie da efektu, stosować należy kąpiel w roztworze soli lub chloraminy.
Trzymane w dobrych warunkach rybki szybko i okazale rosną, nie chorują, są zwinne i ruchliwe. Samczyki prawie bez przerwy zalecają się do swych towarzyszek, a samiczki stopniowo „grubieją”. Gdy zauważymy, że samica jest już dość gruba, z silnie nabrzmiałym brzuchem, należy ją przełożyć do innego, średniej wielkości akwarium, napełnionego najlepiej wodą, w której rybka dotychczas przebywała. W akwarium należy umieścić drobnodzielne rosliny, jak Nitella, Myriophyllum czy Fontinalis (także rośliny pływające — patrz wyżej), gdyż molinezje posiadają, mniejsze wprawdzie od innych ryb, skłonności do kanibalizmu. Samicy nie należy przenosić zbyt późno, ponieważ może to spowodować zbyt wczesny poród*, a co za tym idzie — martwe potomstwo. Samica rodząca po raz pierwszy ma zaledwie kilka do kilkunastu młodych. Przy następnych porodach liczba ta stopniowo wzrasta do 30-40 sztuk. Rekordy w tym rodzaju bije M. velifera, która, jak podają Axelrod i Schultz (1955), może urodzić nawet 116 młodych rybek.
Samica rodzi co 5-8 tygodni. Narybek wychowuje się bez trudu, jeśli zapewnimy mu sporo, głównie roślinnego pożywienia. Uważać należy, aby młodym rybkom nie dawać zbyt dużych cząstek pokarmu (szczególnie niebezpieczne są w tym przypadku rureczniki i doniczkowce), ponieważ bywają wypadki, że rybka może się nimi udławić. Młode rosną dość szybko i przy dobrej opiece w 4-5 miesiącu osiągają już dojrzałość płciową.
__________
* Terminu „poród” nie należy tu traktować zbyt dosłownie. Użyłem go dla wygody. W rzeczywistości rybki żyworodne składają ikrę, jak olbrzymia większość ryb, z tą różnicą, że ikrę tę składają w momencie wylęgania się z niej narybku. U ryb tych następuje zaplemnienie, a następnie zapłodnienie wewnętrzne dzięki gonopodium, które posiadają samce. Raz zaplemniona samica może mieć kilkakrotnie młode.
Summary
The author describes Mollienesia sphenops (Cuv. and Val.), its varieties, geographic rangę, environment and growth conditions.
Literatura
Axelrod, H. R. and Schultz, L. P, 1955: Handbook of tropical aquarium fishes. New York, McGraw-Hill Book Company.
Hubbs, C. L, 1942: Species and varieties of Mollienisia. „The Aquarium” (za Innesem).
Innes, W. T, 1953: Exotic aquarium fishes. Philadelphia, Innes Publications.
Instytut Zoologiczny PAN w Warszawie
Linki:
http://akwa-mania.mud.pl/archiwum/a98-99/a98-99,1.html
http://www.super-akwarium.pl/poradnik-akwarystyczny/molinezje—popularne-od-lat-id69.html
http://akwa-mania.mud.pl/archiwum/a11/a11,6.html
http://archive.org/stream/freshwaterfishesfimeekilli#page/152/mode/2up
http://archive.org/stream/histoirenaturell18cuvi#page/130/mode/2up
http://archive.org/stream/catalogueoffishe06brit#page/342/mode/2up