Suplement LXXIV

Roczniki Wyższej Szkoły Rolniczej, Poznań, T. 36, (1967), s. 233-239

BOGDAN WŁOSZCZYŃSKI

 OKREŚLENIE WIEKU U OKONIA (PERCA FLUVIATILIS L.)

Z Katedry Rybactwa

Wiek okonia określa się na podstawie łusek [6,11 i inni] względnie kości pokrywowej (os operculum) wieczka skrzelowego [3,10 i inni]. Za pierścień roczny na łusce u osobników młodszych klas wiekowych uważa się leżące obok siebie nie całkowicie wykształcone skleryty, otoczone sklerytem zupełnie wykształconym [Hase 1911 cyt. za 8,11 i inni]. U osobników starszych klas wiekowych za pierścień roczny przyjmuje się zagęszczenie sklerytów na oralnej części łuski [6 i inni]. W przypadku kości pokrywowej stwierdzono, że pierścień roczny stanowią występujące pola przyrostowe [6,10 i inni]. Uzyskane wyniki określania wieku opisanymi metodami są częstokroć sprzeczne. Rozbieżności powstały na skutek trudności w określeniu pierścieni rocznych i dodatkowych tak na łuskach, jak i na kości pokrywowej. Poza tym u osobników starszych klas wiekowych istnieje jeszcze dodatkowa trudność w określeniu pierwszych pierścieni rocznych na wymienionych powyżej elementach.

W literaturze przedmiotu istnieją również rozbieżne poglądy odnośnie czasu powstawania pierścieni rocznych na łuskach jak i kości pokrywowej. Według niektórych autorów pierścień roczny na łuskach formuje się w okresie wiosennym [6,11,14]. Joeris (cyt. za 15) twierdzi, że istnieją różnice w czasie formowania pierścienia rocznego między poszczególnymi rocznikami tej samej populacji jak i między populacjami występującymi w różnych jeziorach.  Freidenfelt [cyt. za 13] podaje w przypadku sandacza, że u osobników I-III grupy wiekowej pierścienie roczne powstają wczesnym latem względnie wiosną, a u osobników należących do IV i V grupy wiekowej w okresie późnego lata względnie jesienią. Wasniecow [12] i Libosvarsky [4] uzależniają czas powstawania pierścieni rocznych od okresu, w którym dany osobnik osiąga optymalną dla siebie kondycję.

W dostępnej literaturze nie znaleziono danych odnośnie czasu powstawania pierścieni rocznych na kości pokrywowej. Heincke [cyt. za 1] twierdzi, że pierścienie roczne na elementach kostnych, w tym przypadku na kości pokrywowej,  powstają w okresie zimy. Zadaniem pracy jest ustalenie kryteriów, pozwalających na ścisłe określenie wieku okonia oraz czasu powstawania w cyklu rocznym pierścieni rocznych na łuskach i kości pokrywowej (os operculum) wieczka skrzelowego.

 Materiał i metoda

Określenie wieku przeprowadzono na 53 osobnikach płciowo niedojrzałych, 174 samcach i 407 samicach. Wiek ich określono na: 1+ —  2+, 1+ — 13+, i 1 + — 17+. Materiał do badań pochodzi z mezotroficznego — Jeziora Górzyńskiego [2]. Odłowy przeprowadzano mniej więcej co cztery tygodnie, w okresie od 4. IV do 16. VIII. 1962 r. Wiek tego samego osobnika określano na podstawie łusek  i kości pokrywowej.

Łuski pobierano poza płetwą piersiową, poniżej linii bocznej. Wybór miejsca pobierania łusek podyktowany był wynikami badań Hase’go rok 1911 [cyt. za 11], który stwierdził, że powstają one w tym miejscu przy długości osobnika od 19 do 19,5 mm. Do określenia wieku okonia wykorzystano boczny promień łuski. Łuski badano pod mikroskopem przy czterdziestokrotnym powiększeniu.

Kość pokrywową zalewano wrzącą wodą i oczyszczano z mięśni. Następnie odtłuszczano ją w aparacie Soxleta mieszaniną składającą się w 1/3 z eteru i w 2/3 z benzyny. Celem uzyskania dobrej czytelności, kość pokrywową przetrzymywano przez 10-15 minut w glicerynie, podgrzewanej do momentu wrzenia [9]. Na przygotowanej w ten sposób kości pokrywowej określenie pierścieni rocznych nie przedstawiało trudności. Dodatkową zaletą tej metody jest możliwość określenia pierwszego pierścienia rocznego. Kości pokrywowe przeglądano pod binokularem, przy zastosowaniu górnego oświetlenia.

W celu wykorzystania bocznego promienia łuski do wstecznego obliczania długości ciała określono zależność między tymi wielkościami. Długość bocznego promienia łuski mierzono z dokładnością do 0,01 mm. Pomiary przeprowadzano zawsze w tym samym miejscu, wzdłuż przejścia oralnej części łuski w kaudalną. Zależność między bocznym promieniem łuski a długością ciała samców i samic obliczono metodą korelacji i sprawdzono ją testem Studenta przy poziomie istotności a = 0,05 [5]. Poza tym dla całego materiału obliczono krzywą korekcji wielomianem Lorenz’a metodą podaną przez Schindowskiego i Tescha [7]. Zebrany materiał uszeregowano w klasy wielkościowe z odstopniowaniem co 20 mm. Nadmienić trzeba, że w podanej literaturze nie znaleziono danych odnośnie zależności między bocznym promieniem łuski a długością ciała okonia. Segerstråle [8] twierdzi, że między tymi wielkościami brak jest zależności. Według jednak danych Tiurina dla Coregonus tugun Pallas, a E. Lea dla śledzi [byt. za 8] zależność ta istnieje.

Wyniki

Pierścień roczny i czas jego powstania

Określenie wieku okonia na podstawie bocznego promienia łuski pozwoliło ustalić, że nie całkowicie wykształcone leżące obok siebie skleryty tworzą na łuskach, pierścienie roczne. Otoczone są one sklerytem całkowicie wykształconym. Stwierdzono, że pierścień roczny może być dwojakiego rodzaju i jest utworzony przez:

a) niewykształcone skleryty, występujące już na długości od 1/3 do 2/3 oralnej części łuski; często skleryty te przebiegają pod kątem ostrym do poprzedzającego je sklerytu całkowicie wykształconego (ryc. 1).

b) niewykształcone skleryty, zwykle 2-3, występują w małej odległości od linii przejścia oralnej części łuski w część kaudalną. Otaczający je całkowicie wykształcony skleryt przechodzi zwykle na część kaudalną łuski (ryc. 1).

Pierścienie roczne na kości pokrywowej wieczka skrzelowego występują w postaci ciemnych pasów. Szczególnie wyraźne są one na bocznym,  zewnętrznym zgrubieniu kostnym (ryc. 2, 3).

Biorąc pod uwagę wyżej podane kryteria wyróżniania pierścieni rocznych stwierdzono, że wszystkie złowione osobniki posiadały już wykształcone pierścienie roczne na łuskach i kości pokrywowej wieczka skrzelowego. Przyjąć więc można, że wykształcenie rocznych pierścieni na podanych elementach miało miejsce, w przypadku badanych osobników, w okresie wczesnej wiosny, to jest przed przystąpieniem zbierania materiału do badań.

Zależność między bocznym promieniem łuski a długością ciała

Obliczona metodą korelacji zależność między bocznym promieniem łuski a długością ciała wynosi, jak niżej:

Płeć       n      długość ciała w mm (zakres)         r            t

samice    407         60 – 330                        0,800        26,80
samce     174         73 – 332                        0,886        31,78

Ryc. 1. Kształt pierścieni rocznych

Ryc. 3. Pierścienie roczne na zewnętrznym zgrubieniu kostnym kości pokrywowej

Z powyższych danych wynika, że osiągnięta w obu przypadkach wartość dla „t” jest większa od przewidzianej dla danej liczebności okazów t0,05=1,96, a więc współczynnik korelacji jest istotny.

W zestawieniu (tab. 1) zależności między bocznym promieniem łuski a długością ciała okoni bez względu na płeć nie uwzględniono następujących klas wielkościowych: 20-39, i 300-332 mm (zbyt mała liczebność osobników).

Tabela 1

Zależność między bocznym promieniem łuski a długością ciała u okonia

Klasa wielkościowa                 n             Boczny promień łuski w mm
zakres w mm |  M                               stwierdzony | obliczony

. 40-59             50              33                0,47          0,44
. 60-79             70              48                0,59          0,61
. 80-99             90              67                0,84          0,79
100-119           110              54                1,00          0,96
120-139           130              48                1,17          1,14
140-159           150              75                1,33          1,31
160-179           170             140                1,49          1,49
180-199           190              43                1,60          1,66
200-219           210              42                1,79          1,84
220-239           230              36                2,06          2,01
240-259           250              19                2,28          2,18
260-279           270              11                2,31          2,36
280-299           290              10                2,54          2,54

Dane tabeli 1 pozwalają stwierdzić, że boczny promień łuski nadaje się do wstecznego obliczania długości ciała.

 Wnioski

1. Pierścienie roczne na łuskach i kości pokrywowej (os operculum) wieczka skrzelowego powstają prawdopodobnie przed albo w okresie wczesnej wiosny.

2. Pierścień roczny na łuskach jest dwojakiego rodzaju i jest utworzony przez: a) niewykształcone skleryty, występujące już od 1/3 do 2/3 długości oralnej części łuski; często skleryty te przebiegają pod kątem ostrym do poprzedzającego je sklerytu całkowicie wykształconego, b) niewykształcone skleryty, zwykle 2-3, występują w małej odległości od linii przejścia oralnej części łuski w część kaudalną. Otaczający je całkowicie wykształcony skleryt przechodzi często na kaudalną część łuski.

3. Pierścień roczny na kości pokrywowej (os operculum) wieczka skrzelowego występuje w postaci ciemnych pasów. Jest on szczególnie wyraźny na zewnętrznym zgrubieniu kostnym.

4. Między bocznym promieniem łuski a długością ciała istnieje zależność, która pozwala na wykorzystanie go do wstecznego obliczania długości ciała.

 LITERATURA

[1] Collier W. A.: Die Alterbestimmung der Fische. w : Abderhalden – Handbuch der biologischen Methoden. Abt. IX. T.1. Cz.1. Berlin 1924.

[2] Kaj J.: Sieja jezior międzychodzkich. PTPN Wydział Mat.-Przyr., Prace Komisji Nauk Roln. i Leśnych. T.2. z. 9. Poznań 1955.

[3] Le Cren E. D.: The Determination of the age and growth of the perch (Perca fluviatilis L.) from the opercular bone. Journal of Animal Ecology. T.16. Cambridge 1947.

[4] Libosvarsky J.: Rust jelce tlouste (Leucisous cephalus) a revise dvon hlavnich method jeho zpretnego stanoveni. Zoologicke Listy. R.5. (19). z.1. 1956.

[5] Mudra A.: Statistische Methoden für landwirtachaftliche Versuche. Berlin 1958.

[6] Röper K.: Ernährung und Wachstum des Barsches (Perca fluviatilis L.) … Zeitschrift f.Fischerei. T.34. Neudamm 1936.

[7] Schindowski E. Tesch W.: Methodisches zum  Wachstumsrückberechnung. Zeitschrift für Fischerei. T.5. N.F., z. 3A. Neudamm 1956.

[8] Segerstråle C: Über scalimetrische Methoden zur Bestimmung des linearen Wachstums bei Fischen. … Acta Zoologica Fennica. T.15. Helsinki 1933.

[9] Smirnow A. G.: Wozrost i rost aralskoj szamai (Alburnus chalcoides aralensis Berg.)Izwiestia Otdiel. Prikl. Ichtiologii. T.9. z. 2. Moskwa 1939.

[10] Swietowidow A. N.: K woprosu o wozrostie i rostie okunja płotwy i szczuki oz.Krugłogo. Russkij Zoołogiczeskij Żurnał. T.9. z. 4. Moskwa 1929.

[11] Tesch W.: Das Wachstums des Barsches in verschiedenen Gewässern. Zeitschrift für Fischerei. T.5. N.F. z. 3. Neudamm 1955.

[12] Wasniecow W. W.: O zakonomiernostiach rosta ryb. Oczerki po obszczim woprosam.AN SSSR Moskwa 1953.

[13] Wundsch H. H.: Dia Arbaitsmethoden der Fischereibiologie w: E. Abderhalden – Handbuch der biologischen Arbeitsmethoden. Abt.9. T.2. cz.2. Wiedeń 1936.

[14] Zawisza J.: Wzrost ryb w jeziorach okolic Węgorzewa. Roczniki Nauk Rolniczych. T.77. z. 2. seria B, Warszawa 1961.

 B. Włoszczyński

AGE DETERMINATION OF PERCH (PERCA FLUVIATILIS L.)

  Summary

Age determination of perch was done on material fished in Gorzyńskie Lake, in the year 1962, oonsisting of 53 sexually immature individuals, 174 males and 407 females. The shape of one year rings on the scales and tegmental bone (os operculum) of gill cover, was determined. The dependence between lateral ray of scale and perch length was found. The lateral way of scale was used to determine the perch age. The dependence between lateral ray of scale and body length of perch males and females was examined by means of correlation method, introduced through Student’s test. As regards the whole male and female material, the correction curve was calculated by means of Lorenz’s multinomial. The determination of the given dependence allows to use the lateral ray of scale to the reverse calculation of perch body length.

  Б. Влощиньеки

  ОПРЕДЕЛЕНИЕ ВОЗРАСТА ОКУНЯ (PERCA FLUVIATILIS L.)

Резюме

Определение возраста окуня проводилось на материале из 53 особей не достигнувших половой зрелости, 174 самцов и 407 самок. Весь материал был словлен в Гоюгаьском Озере в 1962 г. Установлена форма годичных колец на чешуе и крышечной кости. Обнаружено наличие связи между косвенным лучом чешуи и длиной тела окуня. Косвенный луч чешуи использовался для определения возраста окуня. Зависимость косвенного луча чешуи от длины тела самцов и самок окуня изучалась по методу кореляции с применением проверки при помощи теста Студента. По отношению ко всему материалу самцов и самок кривая коррекции вычислялась при помощи полинома Лоренца. Установление указанной выше зависимости позволяет использовать косвенный луч чешуи для обратного расчисления длины тела окуня.

Linki:

http://www.degruyter.com/view/j/umcszoo.2008.26.issue-1/v10083-008-0002-6/v10083-008-0002-6.xml

 

Sidebar