Suplement LXXXV

Księga Pamiątkowa XI Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie 18-22 VII 1911, s 254-256

Sekcya zoologiczn-anatomiczna

CECYLIA BIGELÓWNA (Lwów)

Przyczynek do regeneracyi wąsów u ryb
sumowatych  (Siluroidae).

Do znanego już faktu, że wąsy ryb sumowatych posiadają zdolność odradzania się, dodajemy następujące szczegóły histogenetyczne, poznane przez obserwacyę procesu regeneracyjnego wąsów u sumka karłowatego (Amiurus nebulosus).

Z czterech par wąsów, które posiada Amiurus neb., jedna, znajdująca się w kącie ust, jest ze wszystkich najsilniej rozwinięta, pręcik chrząstkowy bowiem, stanowiący oś wąsa, osiąga tu większą grubość, ponadto wąs u podstawy swej otoczony jest kostną rynienką, obejmującą go głównie od strony grzbietowej.

Wszystkie wąsy amiurusa posiadają zdolność nawet kilkakrotnego odradzania się, o ile usunięte są w ten sposób, że przynajmniej 1/2 mm. wynoszące szczątki z nich pozostają. U osobników starszych nie regenerowały się wąsy, gdy ucięto je bardzo blisko podstawy. Kierunek pączka regeneracyjnego był zawsze zgodnie z prawem Barfurtha prostopadły do powierzchni rany, jednak w ciągu dalszego wzrostu zauważyć było można, że strona grzbietowa wąsa nieco szybciej rosła niż brzuszna, skutkiem czego regenerat przybierał kształt łukowaty. Wzrost silniejszy na dolnej, brzusznej stronie wąsa nie występował i wówczas, gdy zapomocą cięcia ukośnego usunięto więcej tkanek w tej okolicy. W tych wypadkach regenerat był jeszcze mocniej zgięty i miał łącznie ze starą częścią kształt zakrzywionego haczyka. W stadyach tych brak czynników regulacyjnych w duchu Morgana, gdyż regenerat zgoła nie okazuje dążności jak najszybszego osiągnięcia normalnego kształtu. Przyczyną silniejszego wzrostu okolicy grzbietowej wąsa jest prawdopodobnie fakt, że bliżej okolicy tej znajdują się tkanki posiadające zdolność szybszej regeneracyi — tu mianowicie znajduje się pręcik chrząstkowy, rynienka kostna i nieliczne pnie nerwowe. Tkanki brzusznej strony wąsa, gdzie znajdujemy razem skupione liczne pnie nerwowe, regenerują znacznie wolniej.

Że sposób ugrupowania tkanek o niejednakowej zdolności regeneracyjnej warunkuje to zakrzywianie się wąsa, wynika także stąd, że u Cobitis taenia, u którego wąsy mają budowę wewnętrzną symetryczną względem strony grzbietowej i brzusznej, nie zauważyliśmy w ciągu regeneracyi skrzywienia regeneratu lub łukowatego wzrostu. W późniejszym okresie regeneracyi wąsy prostują się, a gdy regenerat zbliża się wielkością do normalnego są w nim już zregenerowane pnie nerwowe.

Co się tyczy regeneracyi pręcika chrząstkowego, przedstawiającego typ chrząstki, właściwej rybom z grupy Cyclostomata, a składającej się z licznych komórek oraz beleczek substancyi zasadniczej, w której możemy rozróżnić części brzeżne odpowiadające torebkom chrząstkowym i części międzytorebkowe — to regeneruje on z ochrzęstnej otaczającej pręcik w postaci grubej warstwy. Drobne chondroblasty tworzą spoisty sznur ciągnący się w osi regeneratu. Różnicowanie ich na chrząstkę postępuje od starej części ku nowej; na samym końcu regeneratu mamy więc stadya najmłodsze, gdzie znajdujemy komórki drobne, bez wyraźnych granic. Komórki te zaczynają silnie wzrastać, wydłużają się w kierunku prostopadłym do długiej osi wąsa, przylegając do siebie, przyczem występują wyraźnie ich granice w postaci komórkowych, mających charakter basofilny, barwią się bowiem wybitnie barwikami jądrowymi. Jest to początek tworzenia się substancyi zasadniczej, która w najstarszych częściach regeneratu zaczyna już wytwarzać silniejsze  beleczki w ten sposób, że należące do kilku komórek błony łączą się ze sobą. Rynienka kostna, otaczająca podstawową część wąsa, a okryta od strony zewnętrznej i wewnętrznej okostną, również regeneruje, a to w ten sposób, że we wczesnych stadyach regeneracyi tworzy się z tkanki łącznej, wypełniającej przestrzeń między kością a pręcikiem chrząstkowym, skupienia komórek o charakterze chrząstki embryonalnej. Z tej ostatniej wyodrębniają się dwie części. Jedna daje początek pręcikowi chrząstkowemu, druga pozostaje w związku ze szczątkami rynienki kostnej i przyczynia się do jej regeneracyi. Komorki tej części różnicują się dalej na chrząstkę hyalinową, w której występują procesy kostnienia. Ponadto przyczynia się do regeneracyi pochewki jej zewnętrzna okostna, która na obwodowych częściach pozostałej kości silnie się rozrasta i produkuje kość. Niekiedy regeneracya rynienki odbywała się wyłącznie z komórek łączno-tkankowych okostnej, bez udziału chrząstki.