Suplement CLVII
Malanowski Zbigniew: Fauna pasożytnicza brzany (Barbus barbus L.) ze środkowego biegu Wisły. The Parasitic Fauna of Barbel (Barbus barbus L.) from the Middle Course of the Vistula River. — Roczniki Nauk Rol. T. 58 : 1951 ss. 373—386.
Streszczenie
Praca niniejsza miała za zadanie poznanie ilościowego i jakościowego składu pasożytów brzany (Barbus barbus). Zbadano ogółem 91 osobników. Większość ich pochodziła z odcinka rzeki leżącego w obrębie miasta Warszawy. Wiek brzan wahał się od 0 do 13 lat. 76% ryb zbadanych było zakażonych pasożytami. Występowały następujące gatunki Chilodonella cyprini, Cyclochaeta domerquei, Myxobolus sp., Diplozoon paradoxum, Dactylogyrus sp., Gyrodactylus sp., Acanthocephalus anguillae, Caryophyllaeus laticeps i nieoznaczony nicień. Ilość osobników w jednej brzanie była mała.
Z Acanthocephalus anguillae robione były preparaty mikrotomowe w celu zbadania zmian wywoływanych przez tego pasożyta w ściance przewodu pokarmowego. Zmiany te były następujące: przebijając ściankę jelita, powoduje on znekrotyzowanie tkanek i silne bujanie tkanki łącznej, która otacza ryjek pasożyta, tworząc cystę. W tkance nekrotycznej występują nacieki komórkowe o charakterze limfo- i leukocytów. Submucosa silnie buja tworząc zgrubienia.
U 40% zbadanych przeze mnie brzan, stwierdziłem zniekształcenie pęcherza pławnego, w postaci spiralnego skrócenia tylnej komory, czemu towarzyszyło nienormalne położenie gonad. Opierając się na powyższym można przypuszczać, że regulacja Wisły wpłynie w pewnym stopniu na ilościowe zwiększenie się pasożytów brzany jednak nie w stopniu mogącym zagrozić pogłowiu tej ryby.
З. Малановский
Паразитная фауна усача (Barbus barbus L.) в среднем течении
Вислы
Содержание
Задачей настоящей работы было количественное и качественное определение паразитов усача (Barbus barbus L). Исследовано 91 экземпляров.Большинство было взято с участка реки расположенного в границах Варшавы. Возраст усачей колебался в границах от 0 до 13 лет. 75% рыб, подвергнутых исследованию, было заражено паразитами. Наблюдались следующие виды: Chilodonella cyprini, Cyclochaeta domerguei, Myxobolus sp., Diplozoon paradoxum, Dactylogyrus sp., Gyrodactylus sp., Acanthocephalus anguillae, Caryophyllaeus laticeps и один вид оставшийся без определения (Nematodes). Паразиты появлялись периодически за исключением Acanthocephalus anguillae. Количество паразитов в одном усаче было невелико.
Из Acanthocephalus anguillae изготовлены были микротомные препараты для исследования изменений вызываемых этим паразитом в стенках пищевода. Изменения оказались следующие: пробивая стенку пищевода, паразит вызывает некроз плевры и сильное набухание соединительной ткани, которая окружает хоботок паразита, образуя кисту. В охваченной некрозом плевре появляются клеточные отеки лимфо- и лейкоцитного характера. Слизистая оболочка сильно набухает образуя утолщение
У 40% исследованных мною усачей, я наблюдал деформацию плавательного пузыря, задняя камера которого была скручена спирально, что сопровождалось ненормальным положением гонад. Основываясь на вышеизложенном можно полагать, что регулирование Вислы повлияет в известной степени на увеличение количества паразитов усача, однако не в такой степени, которая могла бы угрожать поголовью этой рыбы.
Zbigniew Malanowski
The parasitic fauna of the barbel (Barbus barbus) from the middle
course of the Vistula river
Summary
The present study is concerned with the examination of the parasites of the barbel (Barbus barbus L.) in qualitative and quantitative terms. There were 91 specimens submitted for observation. The majority were caught in near the river Warsaw. The age of barbel varied between limits zero and 13 years. The percentage of fish infested amounted to 76. The following species were examined: Chilodonella cyprini, Cyclochaeta domerguei, Myxobolus sp., Diplozoon paradoxum, Dactylogyrus sp., Gyrodactylus sp., Acanthocephalus anguillae, Caryophyllaceus laticeps and an undetermined threadlike parasite. The parasites varied with the seasons with the exception of Acanthocephalus anguillae. The number of parasites in a fish was small.
Acanthocephalus anguillae was submitted to microtomic treatment to detect its effect on the epithelium of the ventral duct of the fish. It was found to produce necrosis of the tissue by the perforation of the duct and a violent motion of connective tissue round the mouth of the parasite resulting in a cyst. The necrotic tissue showed expansion of cells of a lymphocete or leucocete nature. The submucous tissue swung violently and produced swellings. […]
*
* *
Sprawozdania z czynności i posiedzeń , 1946 s. 223-224.
Polska Akademia Umiejętności
Czł. Z. Grodziński przedstawił pracę p. K. Starmacha pt. Wiek i wzrost brzan (Barbus barbus L.) poławianych we Wiśle w okolicach Krakowa.
Na wstępie podany został opis ok. 36 km odcinka rzeki Wisły w okolicy Krakowa pod względem hydrograficznym, chemicznym i biologicznym oraz analiza pogłowia ryb poławianych pławaczką czyli siecią ciągnioną, przystosowaną specjalnie do warunków rzecznych. Stwierdzono, że dany odcinek rzeki nie przedstawia specjalnie korzystnych warunków dla tarła ryb i wzrostu narybku, natomiast ryby starsze znajdują wystarczającą ilość pokarmu przede wszystkim w przybrzeżnej strefie rzeki. W połowach pierwsze miejsce zajmuje brzana (41,3%) a następnie świnka (29,0%), podczas gdy Inne ryby poławiane są już w niewielkich ilościach.
Dalsza część pracy poświęcona jest brzanie jako rybie przewodniej dla całego odcinka rzeki. Poławiane bywają brzany w wieku 3—13 lat, przy czym przeważają sztuki 4—7 letnie o długości 22—36 cm. Wzrost długości ciała i wagi roczników I—VIII przedstawiony jest w osobnej tabeli i na wykresach sporządzonych na podstawie pomiarów bezpośrednich, 276 sztuk i na wykresach sporządzonych na podstawie pomiarów bezpośrednich, 276 sztuk różnowiekowych ryb. Znaleziono, że brzana rośnie szybko w pierwszym roku życia a potem wolniej lecz dość równomiernie do XII roku życia, po czym dopiero szybkość wzrostu znacznie maleje. Największy przyrost wagi następuje dopiero od VI roku czyli od długości 28 cm wzwyż.
Przeprowadzono porównanie pomiędzy tempem wzrostu ustalonym na podstawie bezpośrednich pomiarów i wyliczonym z łusek metodą E. Lea. Wynika z niego, że do obliczeń tempa wzrostu za lata ubiegłe nadają się przede wszystkim promienie kaudalne łusek, gdyż ich roczne przyrosty są najbardziej proporcjonalne do przyrostów długości ciała. Wartości uzyskane metodą wstecznego obliczania tempa wzrostu nie są bezwzględnie zgodne z wynikami pomiarów bezpośrednich, odchylenia 6ą jednak nieznaczne, tak że metoda ta może być z powodzeniem zastosowana, zwłaszcza do celów praktycznych. Nie znaleziono przy tym wielkich różnic bez względu na to, czy obliczenia dokonuje się z dwóch ryb czy z większej ilości sztuk.
*
* *
Sprawozdania z czynności i posiedzeń , 1946 s. 115
Polska Akademia Umiejętności
Czł. H. Hoyer przedstawił pracę p. St. Kaniorowej pt. Układ głównych naczyń krwionośnych przewodu pokarmowego pstrąga tęczowego (Salmo irideus Gibb.) i brzany (Barbus fluviatilis Ag.).
W przewodzie pokarmowym pstrąga zróżnicowanym na przełyk, żołądek i jelito właściwe, występują odpowiadające tym odcinkom tętnice i żyły. Ich gałęzie układają się na powierzchni jelita rozmaicie, zgodnie jednak z układem wewnętrznych fałdów jelitowych. Przewód pokarmowy brzany, niezróżnicowany na odcinki, jest ułożony w pętle wzdłużne i poprzeczne. Tętnice i żyły jelitowe układają się równolegle do pętli i wysyłają na nie drzewkowate gałązki, jednakowe wszędzie, co odpowiada jednakowym fałdom śluzówki całego jelita.
*
* *
Iwaszkiewicz, M. 1963. Wzrost brzany z dorzecza Warty [Barbel growth in the Warta system]. Roczniki WSR w Poznaniu, XVII, ss. 145-150.
MICHAŁ IWASZKIEWICZ
WZROST BRZANY Z DORZECZA WARTY
Z Katedry Rybactwa
Występowanie brzany w dorzeczu Warty podawane jako prawdopodobne przez Rozwadowskiego /4/ i A. Thienemanna /5, 6/ zostało potwierdzone przez Grotriana już w 1910 roku. Według wydanej przez niego mapy rybackiej brzana zasiedlała poza Wartą także jej dopływy, a mianowicie Prosnę, Obrę oraz Noteć z Drawą, Głdą i Łobzonką. Podczas prowadzonych od szeregu lat obserwacji i prac nad rozrodem ryb prądolubnych ważnych gospodarczo w dorzeczu Warty, stwierdzono występowanie brzany w rzece Wełnie, prawobrzeżnym dopływie tej rzeki.
Przedstawione opracowanie dotyczy tempa wzrostu ryb tego gatunku występującej tu populacji. Publikowanie tego typu danych wydaje się ważne choćby z tego względu, że brzana jest gatunkiem ginącym w samej Warcie, przede wszystkim na odcinku rzeki od Poznania do jej ujścia. Wskaźnikiem spadku liczebności brzany warciańskiej może być jej udział w połowach, który w przekroju rocznym nie przekraczał 0,5% ilości łowionych ryb. W latach 1960-1961 udział brzany w połowach wynosił zaledwie 0,2%.
Ryc. 1.
Jak wynika z wyżej przytoczonych liczb, los brzany w istniejących warunkach środowiskowych Warty na omawianej części tej rzeki wydaje się być przesądzony. W tym aspekcie szczególnej wartości nabierają stosunkowo czyste drobne dopływy Warty, jakim jest między innymi Wełna, tym bardziej że znajdują się tu naturalne tarliska brzany. Ochrona tych tarlisk wydaje się jedynym ratunkiem przed całkowitym jej zanikiem w dorzeczu.
Analiza składu gatunkowego fauny rybnej rzeki Wełny na odcinku od miejscowości Wełna do miejscowości Rudki wykazała, że brzana jest tu gatunkiem dominującym. Skład procentowy poławianych gatunków ustalono na podstawie połowów, dokonywanych przy pomocy agregatu prądotwórczego we wrześniu i październiku w latach 1955, 1956 i 1957 (tabela. 1).
Tabela 1
Skład ichtiofauny i udział procentowy gatunków ryb w połowach na badanym
odcinku
. Ciężar odłowionych ryb Skład gatunkowy w %
Gatunek ryby w kg ciężaru ogólnego
Brzana 42,8 41,2
Świnka 2,1 2,0
Kleń 7,4 7,1
Boleń 11,6 11,2
Jaż 2,0 1,9
Płoć 4,6 14,8
Szczupak 18,1 17,4
Razem 104,0 100,0
Przedstawione w tabeli dane liczbowe są zbiorczymi z trzech lat. Dane te nie obejmują roczników młodszych ani gatunków bez znaczenia gospodarczego. Obszar badanego i odławianego odcinka rzeki wynosił w przybliżeniu 30 ha. Wyraźna przewaga brzany nad pozostałymi gatunkami sugeruje zaliczenie omawianego odcinka Wełny do „krainy brzany”. Takie jednak zakwalifikowanie nie jest ścisłe, gdyż silna zabudowa rzeki urządzeniami piętrzącymi wodę dla celów energetycznych spowodowała dużą mozaikowatość biotopów.
Jako podstawę wyznaczenia górnej granicy „krainy brzany” przyjęto zatem zasięg występowania tego gatunku w rzece. Posuwając się w dół rzeki, począwszy od punktu „górnego zasięgu” staje się brzana coraz liczniejszą. Najliczniej występuje na wysokości wsi Kowanówko.
Materiał i metodyka
Potrzebne materiały uzyskano w czasie przeprowadzonych połowów kontrolnych w latach 1955-1957. Łącznie odłowiono 61 sztuk osobników różnych klas wiekowych. Łuski potrzebne do określenia wieku i odczytów wstecznych pobrano z 2 i 3 szeregu nad linią boczną. Wstecznych odczytów dokonywano na części oralnej łuski.
Określenie tempa wzrostu
Analiza wieku wyłowionych brzan z dolnego odcinka Wełny pozwoliła na podstawie łuskowych odczytów wstecznych na ustalenie podanego w tabelach 2 i 3 tempa wzrostu samców i samic tego gatunku. Obliczono również średnie przyrosty i przyrosty miedzy grupami reprezentującymi poszczególne lata.
Tabela 2
Wzrost samców brzany (longitudo corporis) w mm
Klasa Ilość l0 l1 l2 l3 l4 l5 l6 l7 l8 l9
wieku osobników
IV 2 62 138 203 265 310
V 7 68 143 204 259 307 360
VI 5 63 113 193 228 360 400 444
VII 7 65 126 187 253 312 370 415 468
VIII 6 72 145 223 295 376 438 479 526 546
Średnio 66 133 202 260 333 392 446 497 546
Przyrost roczny 66 67 69 58 73 59 54 51 49
w mm
Tabela 3
Wzrost samic brzany (longitudo corporis) w mm
Klasa Ilość l0 l1 l2 l3 l4 l5 l6 l7 l8 l9
wieku osobników
III 1 68 135 195 250
IV 4 86 144 211 272 328
V 3 73 152 228 292 369 406
VI 7 75 124 221 281 393 402 446
VII 10 78 164 244 309 378 412 475 500
VIII 7 77 150 224 300 370 423 503 545 577
IX 2 82 160 259 340 409 422 532 590 627 650
Średnio 77 147 226 292 374 413 489 545 602 650
Tabela 4 zawiera porównawcze dane zestawione dla tempa wzrostu brzany z górnej i środkowej Wisły (Starmach /3/, Zawisza /7/) oraz dla brzany rzek południowych Niemiec cytowanych przez Вauсha /1/.
Tabela 4
Zestawienie tempa wzrostu brzany (longitudo corporis) z górnej
i środkowej Wisły, rzek południowych Niemiec i Wełny
. l1 l2 l3 l4 l5 l6 l7 l8 l9 l10 l11 l12
Górna Wisła 98 142 183 216 250 283 315 345 378 415 495 575
Środkowa Wisła 89 140 180 215 255 290 322 356 388 427 476 512
Wełna 140 214 276 352 402 467 521 549 650
Południowe 130 225 315 395
Niemcy
Liczby określające wymiary brzany z rzek Niemiec południowych odnoszą się do longitudo totalis. Porównanie ciężaru osobniczego w grupach wiekowych badanej populacji z brzaną środkowej i górnej Wisły wykazuje pod tym względem wyraźną dominację brzany z Wełny.
Tabela 5
Ciężar samców í samic brzany z Wełny w porównaniu z ciężarami
brzany z środkowej i górnej Wisły
Grupa Samce Samice Ciężar Ciężar
wieko- Średni Średni brzany brzany z
wa N Zakres ciężar N Zakres ciężar ze środ- górnej
. w g w g kowej Wisły
. Wisły w g
. w g
III — — — 1 125 125 121 100
IV 2 185-275 230 4 250-375 308 209 160
V 7 230-745 446 3 500-750 523 307 230
VI 5 580-800 679 7 550-1000 772 426 300
VII 7 650-1210 863 10 750-1350 1007 550 400
VIII 6 930-2160 1607 7 1250-2315 1759 800 570
IX — — — 2 1550-4150 2850 970 830
X — — — — — — 1080 1100
Wnioski
Tempem wzrostu brzana z Wełny wyraźnie przewyższa populacje tego gatunku z górnej i środkowej Wisły. Wytłumaczenie tego można będzie znaleźć prawdopodobnie w ocenie biogeniczności Wełny. Na potencjał biogeniczny tej rzeki wywierają niewątpliwie wpływ jeziora przepływowe w jej górnym i środkowym dorzeczu.
LITERATURA
1. Bauch С.: Die einheimischen Süsswasserfische. Berlin 1955.
2. Crotrian: Fischereikarte der Provinz Posen. 1910.
3. Starmach K.: Wiek i wzrost brzan poławianych w Wiśle w okolicy Krakowa. P.A.U. Prace Rolniczo-Leśne, nr 39. Kraków 1948.
4. Rozwadowski: Brzana. Okólnik Rybacki nr 54. Kraków 1901.
5. Thienemann A.: Die Süsswasserfische Deutschlands. Handbuch der Binnenfischerei Mitteleuropas. Band III. Stuttgart. 1926.
6. Thienemann A.: Verbreitungsgeschichte der Süsswassertierwelt Europas. Stuttgart 1950.
7. Zawisza J.: Szybkość wzrostu leszcza, certy, brzany i krąpia w środkowym biegu Wisły w okolicach Warszawy. Roczniki Nauk Rolniczych tom 57, Warszawa.
M. Iwaszkiewicz
MATERIAL GIVING GROWTH RATE OF BARBEL (BARBUS BARBUS L.)
IN WARTA BASIN
Summary
The work presented concerns the growth rate and weight gaining of the barbel from the river Wełna in the Warta basin. The barbels are gradually disappearing from the part of the river Warta from Poznań to the river mouth. For that reason the river Wełna becomes especially important as there are natural habitats of spawning of this species of fish. Protection of these habitats seems to be the only means of saving the barbel before ist complete disappearance in this part of the Warta basin.
Analysis of age of the barbels caught, based on retrospective readings, showed that the growth rate and weight gain of the barbels from Wełna are significantly higher than those of the barbels in the upper and middle Vistula.
M. Ивашкевич
МАТЕРИАЛЫ ДЛЯ ОЗНАКОМЛЕНИЯ С ТЕМПОМ ВОЗРАСТАНИЯ УСАЧА (BARBUS BARBUS)
В БАССЕЙНЕ РЕКИ ВАРТЫ
Резюме
Представленная разработка касается темпа возрастания и весовых приростов усача из реки Волны в бассейне Варты.
Ввиду прогрессивного исчезновения усача в Варте на пространстве от Познани до её устья, Волна приобретает особенную ценность, тем более, что находится здесь естественные места икрометания (нереста) усача. Охрана этих мест кажется единственным спасением перед совершенным исчезновением усача в этом райопв бассейна реки Варты.
На основании вспять проведенных докладов анализ возраста пойменных усачей обнаружил, что усач из Волны темпом возрастания и весовым приростом отчетливо превышает популяцию этого сорта рибы в среднем в верхнем течении Вислы.
*
* *
Przyroda i technika, 1939, t. 18, s. 121.
Badania nad instynktem wędrownym ryb. Niektóre ryby rzeczne odbywają wędrówki pod wpływem instynktu wędrownego. Doświadczenia w tej dziedzinie u nas prowadzi Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Bydgoszczy oraz Krajowe Towarzystwo Rybackie w Krakowie, przy pomocy znaczonych okazów ryb, zaopatrzonych w odpowiednie blaszki metalowe, które bywają przytwierdzane do płetwy grzbietowej, bądź też ogonowej lub do mięśnia u nasady płetwy grzbietowej. Znaczki te mogą być również umocowane na wieczku skrzelowym. Pewne doświadczenia przeprowadzane były w dorzeczu Bugu i Dunaju.
Zagranicą prowadzi te badania w Niemczech Bawarski Instytut Doświadczalny Uniwersytetu Monachijskiego, który wpuścił do rzek w okresie od roku 1923 do 1933 roku 40 000 poznakowanych ryb. Z powyższej ilości otrzymano z powrotem 16 000 sztuk i to w czasie od 1 dnia do 4 lat od chwili wpuszczenia okazów znakowanych. Około połowa złowionych okazała się rybami stałymi, które nie oddaliły się ponad odległość 5 km w dół albo w górę rzeki. Druga część składała się z ryb wędrownych. Spośród nich jednak większa część odbyła wędrówkę krótszą, na przestrzeni maksimum 50 km, w obu kierunkach rzeki. Tylko 15 — 20% wszystkich okazów przedsięwzięło dłuższe wędrówki. Jednocześnie zauważono, że kierunek tych ruchów wędrownych zależał ściśle od pory wpuszczenia. I tak — ryby wpuszczone do rzek wczesną wiosną i latem wędrowały przeważnie w górę rzeki, natomiast wpuszczone późnym latem i jesienią udawały się w dół rzeki.
We wszystkich rzekach najbardziej zamiłowanymi wędrowcami okazały się brzany, gdyż one przybyły największe odległości i najpóźniej zostały złowione. Najdłuższą drogę przebyły ryby w Dunaju, zarówno pod prąd, jak i z prądem rzeki, na przestrzeni przekraczającej 300 km, zużywając na przepłynięcie tego dystansu przynajmniej 30 dni. Szybkość dziennych wędrówek np. u brzan wahała się w Dunaju w granicach 1 — 10 km. (Przegl. Ryb. 1938. XI).
*
* *
Kołder W., 1965: Provisional results of research on the migration of fish in the upper basin of the river Vistula. Ecol. Polska, Ser. A, 13, 3, 33 — 37.
TYMCZASOWE WYNKI BADAŃ NAD WĘDRÓWKAMI RYB
W GÓRNYM DORZECZU WISŁY
Streszczenie
W latach 1955 — 1958 wypuszczono w Wisle Śląskiej znakowane pstrągi potokowe (Salmo trutta m. fario L.), klenie (Leuciscus cephalus L.), szczupaki (Esox lucius L.), świnki (Chondrostoma nasus L.), brzany (Barbus barbus L.) i płocie (Rutilus rutilus L.). Uzyskano bezpośrednie dowody, że pstrągi potokowe zajmują w ciągu długiego czasu te same stanowiska (95,7%). Osiadły tryb życia w rzece prowadziły także klenie. Natomiast ze zbiornika zaporowego w Goczałkowicach na Wiśle Śląskiej, powstałego w 1955 r., wywędrowały klenie bądź w górę, bądź też w dół rzeki, znikając z ichtiofauny w samym zbiorniku. W sprawie wędrówek szczupaków, świnek, brzan i płoci nie można było wysnuć żadnych wniosków ze względu na małą ilość zwróconych znaczków.
Z wypuszczonych do Sanu w latach 1959 i 1960 znakowanych brzan, uzyskano zwrot trzech znaczków z ryb złowionych w miejscu ich wypuszczenia. Natomiast jedna brzana złowiona została po trzech latach i trzech dniach w Wisłoce. Długość trasy wędrówki wynosiła minimum 414 km, co jest faktem interesującym i nie notowanym dotychczas w migracji tego gatunku.
W dniu 27.X. 1958 r. zarybiono Wisłokę, wpuszczając 87 sztuk trzechletnich znakowanych palczaków troci (Salmo trutta m. trutta L.). Otrzymano zwrot znaczków z 9 osobników (10,3%) w tym z trzech ryb złowionych w miejscu ich wypuszczenia, z pięciu w Wiśle, w czasie wędrówki na tarliska oraz z jednej, złowionej w Bałtyku. Tarlaki podjęły wędrówkę w górę, Wisły po 2—2,5 latach spędzonych w morzu.
Linki:
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=232443&from=publication
http://www.ekologia.uni.lodz.pl/przybyl11.pdf
http://www.gios.gov.pl/siedliska/pdf/wyniki_monitoringu_zwierzat_2009_2011_barbus_barbus.pdf
http://siedliska.gios.gov.pl/pdf/przewodniki_metodyczne/przewodnik_metodyczny_5085.pdf
http://www.infish.com.pl/wydawnictwo/KR/KR_numer/KR2010/Praca_2010_05_06.pdf
http://www.oskarplucinski.pl/wedkarstwo/?brzana-mamuci-kielb,63
http://www.uwm.edu.pl/fish/archive/publs/Mamcarz_etal_2008.pdf
http://parkikrajobrazowewarmiimazur.pl/upload/browser/wel/ichtio.pdf
http://rcin.org.pl/Content/42854/WA058_53637_P256-T14_Frag-Faun-Nr-6.pdf