Suplement CLVIII
Berichte Biochemie und Biologie, 1971, v.350, ss. 499-500.
Stanisław Skóra and Jan Marian Włodek: The gudgeon (Gobio gobio L.) from the basins of the rivers Czarna Staszowska and Kamienna. (Die Gründel [Gobio gobio L.] in den Flußgebieten von Czarna Staszowska und Kamienna.) Acta hydrobiol. (Kraków) 13, 87 — 105 (1971).
Die Flußgebiete der Czarna und Kamienna, Nebenflüsse der Weichsel bei Kielce, wurden an verschiedenen Stellen elektrisch abgefischt und die Gründeln vermessen. Die in Tabellen dargestellten Ergebnisse zeigen mit zunehmenden Alter der Fische eine Abnahme der Variabilität des Gewichts. Die Variabilität u der Hauptproportionen des Körpers ist in alien Altersgruppen weitgehend ausgeglichen. Angaben über Nahrung und die Eizahl (im Mittel 1600 Eier pro Weibchen) beschließen die Arbeit. Alle untersuchten Fische entsprechen der Art Gobio gobio L. K. J. Bock (Marl).
Skóra S., Włodek J. M., 1971: Kiełb krótkowąsy Gobio gobio (L.) z dorzeczy Czarnej Staszowskiej i Kamiennej.
Abstract — The investigated populations of gudgeon come from 2 river basins draining the southern and northen slopes of the Święty Krzyż Mts and constituting a typical fluvial environment for gudgeon. This refers particularly to the river Czarna Staszowska. The investigations showed that in the morphological features and body weight a decrease and equalization of the relative variability takes place. In the river Czarna Staszowska there occurs the interesting phenomenon of a decrease in the relative variability of the dimensions of the gudgeon’s body down the river. This regularity occurs in almost all morphological features and body weights. All the investigated gudgeon should be related to the nominal form Gobio gobio L.
STRESZCZENIE
Praca ta jest dalszym ciągiem studiów biometrycznych autorów nad gatunkiem kiełbi krótkowąsych (Gobio gobio L.) z rzek południowej Polski.
Materiał kiełbi z rzeki Czarnej Staszowskiej i jej dorzecza w liczbie 217 osobników zebrano w czerwcu i wrześniu 1964 r. oraz w maju 1966 r., a z dorzecza rzeki Kamiennej w liczbie 84 okazów kiełbia pozyskano w maju 1966 r. w ramach ogólnej ekspedycji Zakładu Biologii Wód PAN w Krakowie na te dorzecza, celem poznania ich ichtiofauny.
Kiełbie rozpatrywane w tej pracy pochodzą więc z dwu lewobrzeżnych dorzeczy rzeki Wisły, jedna populacja na północ, a druga na południe od Gór Świętokrzyskich. Populacja północna pochodzi z trzech prawobrzeżnych dopływów rzeki Kamiennej, natomiast populacja zebrana na południe od Gór Świętokrzyskich pochodzi głównie z rzeki Czarnej Staszowskiej, która przedstawia w większości swego biegu typowo nizinną rzekę.
Rzeka Kamienna odwadnia północne stoki Gór Świętokrzyskich, lecz źródła swe ma na południowych stokach wzgórz Koneckich. Spadki wynoszą około 10‰ w górnym biegu i 0,6‰ w biegu dolnym (ryc. 2).
Rzeka Czarna Staszowska ma swe źródła w Górach Świętokrzyskich na południowych stokach pasma Orłowskiego. Spadek w partiach źródlanych jest duży (25‰), lecz następnie obniża się tak, że w części ujściowej wynosi 0,9‰ (ryc. 1).
Ryby łowiono za pomocą agregatu elektrycznego przez brygadę rybacką Zakładu Biologii Wód PAN w Krakowie. Miejsca połowu są scharakteryzowane w tabeli I. W Czarnej Staszowskiej znaleziono typowe stanowiska kiełbiowe, na których łowiono więcej niż 50% kiełbi spośród wszystkich złowionych ryb (Staszów, Rytwiany, Połaniec). Oprócz takich typowo kiełbiowych stanowisk stwierdzono wiele stanowisk z bardzo znacznym udziałem procentowym kiełbi, tj. około 30% rybostanu. Takich stanowisk było 6 na ogólną liczbę 17. Trzy typowe stanowiska kiełbiowe charakteryzowało takie samo dno w postaci zamulonego piasku, со jak wiadomo sprzyja występowaniu kiełbi. Stanowiska te leżą w dolnym i środkowym odcinku rzeki.
Kiełbie z Kielecczyzny są podobne do kiełbi z dorzecza Soły i dorzecza Dunajca, różnią się tylko częstotliwością występowania. Kiełbie rozpatrywano w całości i w rozbiciu na poszczególne grupy wiekowe, płeć oraz według stanowisk połowu, czyli od strony wpływu środowiska na stado kiełbi. Długość wąsa u kiełbi, jako cechę diagnostyczną, obliczono w dwóch aspektach (ryc. 3 i 4), w odniesieniu do długości pyska (W1) oraz w odniesieniu do długości bocznej głowy (W2). Badano również symetryczność pyska kiełbi (P), czyli stosunek długości przedocznej do długości zaocznej głowy.
Największym nieregularnościom podlegał wskaźnik W1 tak w stosunku do wieku ryb, jak i do dorzeczy. Wskaźnik ten zmniejszał się z wiekiem ryb, czyli że wąsy u kiełbi rosną wolniej niż pysk. Wskaźnik W2 zdaje się być stałym niezależnie od wieku i wynosi około 25%. Wskaźnik ten u badanych kiełbi zmniejszał się wprawdzie nieco z wiekiem, ale nie tak silnie jak wskaźnik W1. Największą stabilność wykazywał wskaźnik symetryczności pyska (P) niezależnie od wieku i środowiska. Można by się jednak dopatrywać dla dorzecza Czarnej Staszowskiej i Kamiennej pewnego wzrostu tego wskaźnika w zależności od wieku ryb, со przy dużej liczbie zbadanych kiełbi z tych właśnie dorzeczy pozwala wnosić, że kiełbie w typowych dla nich siedliskach rzecznych wykazują szybszy wzrost długości pyska niż tylnej części głowy.
Wzrost samców i samic badanych kiełbi przebiegał równomiernie osiągając swe maksimum w szóstym roku życia; nie widać większych różnic pomiędzy wzrostem płci. Również było trudno zaobserwować większe różnice w bezwzględnej wielkości zmienności pomiędzy samcami a samicami kiełbia.
Z tabeli II wynika, że we wszystkich zmierzonych cechach istnieje z wiekiem zmniejszanie się względnej zmienności, со uwydatnia się zwłaszcza między pierwszym a drugim rokiem życia.
Zaobserwowano również dużą stabilność wśród średnich proporcji ciała niezależnie od wieku ryb. Proporcje te są również niezależne od płci. Stabilność ta jest większa dla cech obliczonych w stosunku do długości ciała niż dla cech obliczonych w stosunku do długości głowy (tabela III).
Największy wzrost osiągnęły kiełbie na stanowisku połowu w miejscowości Michałów (dorzecze Kamiennej), w potoku Lubianka, a najmniejszy wzrost miały kiełbie w Kurozwękach (Czarna). Podobnie rzecz się miała ze zmiennością rozpatrywaną bezwzględnie. Odchylenie średnie było tam największe, gdzie była największa średnia arytmetyczna. Jeśli natomiast rozpatrzymy to zagadnienie od strony względnej, tj. od strony współczynnika zmienności (tabela IV), to zaobserwujemy interesujące zjawisko, że z biegiem rzeki zmienność względna maleje. Regularność ta występuje prawie dla wszystkich cech morfologicznych, również dla cech ciężaru ciała, od stanowiska Kurozwęki po miejscowość Połaniec włącznie. Na innych stanowiskach, które nie są rozmieszczone na jednym tylko cieku, takiej regularności nie obserwujemy. Jest charakterystyczne, że stanowiska na Czarnej Staszowskiej posiadają jednolity typ dna — piasek zamulony, czyli że są do siebie podobne.
Średnie arytmetyczne cech morfologicznych i ciężaru ciała stad kiełbi wzrastają z biegiem rzeki. Można stąd wysnuć wniosek, że kiełbie w miarę biegu rzeki lepiej rosną, mimo takiego samego środowiska na całej jej długości, a jedynym czynnikiem wpływającym na lepszy i bardziej wyrównany wzrost z biegiem rzeki Czarnej jest szybkość prądu wody. W miarę zmniejszania się tego ostatniego zwiększa się troficzność środowiska, со wpływa dodatnio na wzrost ryb.
Zmienność dla wszystkich cech morfologicznych i ciężaru ciała (tabela IV i V) u kiełbi na poszczególnych stanowiskach nie wykazuje jakiejś prawidłowości, z wyjątkiem głównego cieku Czarnej Staszowskiej.
Dobrymi cechami diagnostycznymi u ryb są cechy merystyczne, odznaczające się małą zmiennością. Do takich cech u kiełbi badanych należy liczba łusek na linii nabocznej oraz liczba kręgów (tabela VI). Znacznie większą zmiennością odznacza się liczba ciemnych plam na bokach ciała, a jeszcze większą liczba wyrostków filtracyjnych na pierwszych łukach skrzelowych.
Względna długość przewodów pokarmowych kiełbi pozostaje bez zmian niezależnie od środowiska, w którym żyją (tabela VII).
Pokarm kiełbi w rzekach Kielecczyzny jest bardziej urozmaicony niż u kiełbi z dorzecza Soły (tabela VIII).
Płodność samic kiełbi krótkowąsych waha się od 786 do 4248 ziarn dla jednej samicy w zależności od wieku.