Suplement CLXVIII

Solewski W., 1960, Pstrąg potokowy (Salmo trutta m. fario L.) dorzecza rzeki Soły — Bachforelle (Salmo trutta m. fario L.) des Flussgebietes der Soła. Acta Hydrobiol.. 2, 1, 5—39.

STRESZCZENIE

Przy użyciu agregatu prądotwórczego na prąd stały (220 V., 4,5 A), na 16 stanowiskach w dorzeczu rzeki Soły w trzech obszarach różniących się spadkami jednostkowymi (A: 77,3 — 27,0‰, B: 27,0 — 8,0‰, C: 8,8 — 7,2‰, Rys. 1), w maju i sierpniu 1958 r., odłowiono 295 sztuk pstrągów 2-, 3- i 4-letnich. Posłużyły one do określenia wyglądu zewnętrznego, tempa wzrostu, proporcji ciała, liczby promieni w płetwach, łusek na linii nabocznej, kręgów, wyrostków filtracyjnych I łuku skrzelowego i zębów na kościach okalających jamę gębową. Obliczono również ciężar trzewi i gonad w procentach ciężaru ciała, ilość oocytów w jajnikach oraz określono stosunek płci wśród odłowionych ryb.

Na podstawie tych pomiarów i obliczeń scharakteryzowano pstrąga potokowego żyjącego w tych wodach. Cechy pstrągów, pochodzących ze Soły przedstawiają się następująco:

1. Ubarwienie 2-, 3- i 4-letnich ryb nie odbiega zasadniczo od opisów z literatury.

2. Mniejsze przyrosty ciężaru i długości w stosunku do ryb z innych rzek i potoków (Wisły, potoków czechosłowackich, niemieckich i szwajcarskich) świadczą o trudniejszych warunkach środowiska względnie o niedostosowaniu się do warunków miejscowych pstrąga obcego, który jest tu wprowadzany drogą akcji zarybieniowych.

3. Stosunkowo najlepsze warunki życia posiadały pstrągi 2-letnie w odcinkach środkowych i dolnych potoków górskich o spadku jednostkowym 27 — 8‰, pstrągi 3- i 4-letnie w rzece Sole o spodku jednostkowym 8 — 7,2‰. Obszar górnych odcinków potoków górskich o spadku jednostkowym 77,3 — 27‰ był raczej trudny dla bytowania ryb.

4. Proporcje ciała w okresie od drugiego do czwartego roku życia zmieniają się następująco: Szybciej niż ciało na długość wzrasta: wysokość głowy, szerokość czoła, odległość przedoczna, wysokość ciała, odległość przedgrzbietowa, przód brzucha, podstawa płetwy grzbietowej i odbytowej. Wolniej wzrasta: długość głowy, średnica oka, odległość przednosowa, trzon ogona, wysokość płetwy odbytowej.

5. W miarę wzrostu ryb szerokość szczęki górnej zmniejsza się. Zmniejsza się również wcięcia rozwidlenia płetwy ogonowej.

6. W płetwach występują następujące ilości promieni: w grzbietowej I — IV/9 — 12, w piersiowych I/10 — 13, brzusznych I/7 — 10, w odbytowej II — IV/7 — 10.

7. Łusek na linii nabocznej znajduje się 106 — 120.

Najmniej łusek normalnych występuje na ciele ryb odłowionych w górnych odcinkach potoków górskich, więcej w niższych partiach tych cieków, a najwięcej łusek normalnych u pstrągów w samej rzece Sole. Przyczyn należy szukać w warunkach środowiska, które pośrednio może wpływać na proces formowania się łusek, albo w uszkodzeniach płytek centralnie położonych (apikalnych), które mogą być odrywane przez urazy mechaniczne.

8. Kręgosłup składa się z 53 — 60 kręgów.

9. Na I łuku skrzelowym występowało 11 — 18 wyrostków filtracyjnych.

10. Ilości zębów na kościach okalających jamę gębową były następujące: na międzyszczękowych 4 — 8/4 — 8, na szczęce górnej 6 — 18/6 — 18, na szczęce dolnej 5 — 14/5 — 14, na podniebiennych 6 — 14/6 — 14, na płytce lemiesza 0 — 3 (u Pp2) i 2 — 4 (u Pp3 i 4), na trzonie lemiesza 8 — 14, na języku 5 — 9.

11. Trzewia stanowią około 7% ciężaru ciała. Długość przewodu pokarmowego rośnie proporcjonalnie do długości ciała i wynosi około 79% długości ciała.

12. Ilość wyrostków odźwiernikowych jest niezależna od wieku i waha się w granicach 31 — 88.

13. Pstrągi tego samego wieku, nawet w tych samych miejscach złowione, posiadały gruczoły płciowe w różnych stadiach rozwoju. Wśród 2-letnich tylko 0,6% samic i 10% samców było dojrzewających płciowo. Wśród ryb 3-letnich 4% samic i 15% samców, a wśród 4-letnich 100% samic i 18% samców.

14. Lewa gonada była prawie zawsze większa i cięższa od prawej w granicach: 0,5 — 27,2% u dwuletnich, 44,4 — 77% u trzyletnich, 5,6 — 22% u czteroletnich.

15. U ryb tego samego wieku wzrost gonad samic był zawsze szybszy niż u samców.

16. Ilość ziaren oocytów w jajniku zmniejsza się z wiekiem: u ryb 3-letnich średnia ich ilość określona została na 4307 sztuk, u 4-letnich na 2676 sztuk w stosunku do 1 kg ciężaru samicy.

17. Współczynnik płodności zwiększa się z wiekiem, w miarę dojrzewania ryb.

18. Stosunek obu płci wynosi 1 : 1,04 na korzyść samców.

19. Wspomnieć należy, że dla zwiększenia stanu liczebnego pstrągów drogą naturalnego tarła w rzece, należałoby podwyższyć wymiar ochrony długości ciała ryb z obowiązującej długości 25 cm na 30 cm. Większość bowiem samic, o długości ciała 28 — 30 cm złowionych latem w dorzeczu Soły, znajduje się dopiero w okresie dojrzewania i w tym samym roku po raz pierwszy weźmie udział w tarle. Nadto, jeżeli sztuczne zarybianie będzie konieczne, to należy użyć do sztucznego tarła pstrągów miejscowych. Ich dopiero potomstwo wychowane w wylęgarniach znajdujących się na terenie dorzecza Soły, należy wpuszczać do rzeki. Na tej drodze istnieją możliwości poprawy typu pstrąga dostosowanego optymalnie do warunków miejscowych.

*

*                                     *

Solewski W., 1962, Pstrąg potokowy (Salmo trutta m. fario L.) dorzecza Górnego Sanu — Die Bachforelle (Salmo trutta m. fario L.) im Flussgebiet des oberen San. Acta Hydrobiol., 4, 1: 47 — 57

STRESZCZENIE

Kraina pstrąga w dorzeczu Sanu sięga po zaporę zbiornika wodnego w Myczkowcach, obejmując nadto Hoczewkę, która wpada do Sanu poniżej zapory. W sierpniu 1960 r. w górnym Sanie i jego dopływach (Wołosaty, Solinka, Wetlina, Hoczewka) odłowiono agregatem elektrycznym na prąd stały (220 V, 4,5 A) pstrągi potokowe: 8 jednoletnich, 54 dwuletnie, 28 trzyletnich, 10 czteroletnich i 3 pięcioletnie. Ryby te posłużyły do scharakteryzowania populacji pstrąga żyjącego w tym rejonie.

Wzrost pstrągów jest zadowalający. W pierwszym roku życia osiągają długość ciała: 11,6 cm (Longitudo corporis), w drugim: 15,4 cm, w trzecim: 28,5 cm, w czwartym: 30,5 cm. Samce rosną wolniej i osiągają w roku piątym 30,5 cm długości.

Łusek regenerowanych na ciele badanych ryb jest więcej niż normalnych (36,0—90,0% wszystkich łusek). Ilość ich nadto z wiekiem ryb wzrasta.

Szybciej niż ciało na długość rośnie: głowa, odległość przedoczna i zaoczna, szczeka górna, wysokość ciała, a wolniej: wysokość głowy i średnica oka.

Między samcami i samicami zaznacza się dymorfizm. Samce mają dłuższą głowę, szczękę górną, odległość zaoczną i przedgrzebietową, oraz mają większą średnicę oka.

Ogólnie w długości ciała mieści się: długość głowy 3,4 — 4,2 razy, wysokość ciała 4,2 — 4,5 razy, odległość przedgrzebietową 2,0 — 2,3 razy, przód brzucha 2,9 — 3,4 razy, długość trzonu ogona 3,4 — 4,0 razy, wysokość trzonu ogona 9,2 — 11,3 razy, podstawa płetwy grzbietowej 7,1 — 8,5 razy a odbytowej 9,0 — 12,0 razy. W długości głowy natomiast mieści się: odległość przedoczna 3,4 — 4,1 razy, zaoczna 1,7 — 1,9 razy, średnica 4,6 — 6,5 razy, szerokość czoła 2,1 — 2,3 razy i wysokość głowy 1,6 razy.

Ilość zębów na kościach międzyszczękowych, trzonie lemiesza i szczęce górnej rośnie z wiekiem ryb, a na kościach podniebiennych, płytce lemiesza i języku zmniejsza się.

W linii bocznej ciała znajduje się 118 — 120 łusek, w kręgosłupie 58 — 60 kręgów i na I łuku skrzelowym 11 — 17 wyrostków filtracyjnych.

W płetwach znajduje się promieni wg wzoru:

.                    D III—IV/9—11
——————————————————  C 19
.           P I/10—11; V I/8; A III/8—9

Ciężar trzewi, między drugim a piątym rokiem życia, wzrasta o 0,8%. a gonad u samic (do roku czwartego włącznie) o 18,7%. U samców wzrost ten jest powolniejszy i wynosi 4,6%.

Ilość oocytów w jajnikach zmniejsza się z wiekiem ryb średnio z 3776/kg u dwuletnich do 1929/kg u czteroletnich. Stosunek samic do samców, przed stawia się jak 1 : 1,44. Ubarwienie ciała nie odbiega od opisów z literatury.

*

*                                     *

Solewski W. 1961. Pstrąg potokowy (Salmo trutta m. fario L.) dorzecza Wisły — Die Bachforelle (Salmo trutta m. fario L.) des Wisła — Flussgebiets. Acta Hydrobiol., 3, 1: 33 — 47.

STRESZCZENIE

Zakład Biologii Wód PAN w Krakowie prowadzi prace mające na celu możliwie dokładną charakterystykę ryb żyjących w rzekach Polski południowej. W ramach tego zagadnienia opisano pstrąga potokowego żyjącego w potoku Prądnik.

W czerwcu 1960 roku złowiono na wędkę w Dolinie Ojcowskiej 77 ryb, a poniżej, w okolicy wsi Zielonki, 16 sztuk. Pstrągi te na podstawie pomiarów, obliczeń i obserwacji scharakteryzowano następująco:

Ubarwienie ciała nie odbiega od ubarwienia podawanego w literaturze.

Wzrost jest wolniejszy niż pstrągów w dorzeczach Sanu, Soły i Wisły i odznacza się w populacji dużymi wahaniami długości ciała i ciężaru. Średnia długość ciała wynosi dla ryb jednoletnich 6,2 cm, dwuletnich 13,4 cm, trzyletnich 18,1 cm, czteroletnich 20,5 cm.

Na ciele jest więcej łusek regenerowanych niż normalnych, średnio 75,2% wszystkich łusek.

W długości ciała mieści się długość głowy około 4,1 razy, a wysokość głowy 6,3 razy. Wysokość ciała 4,1 razy, odległość P-V 3,3 razy, długość trzonu ogona 3 razy a jego wysokość 11 razy. Długość płetwy grzbietowej 7,8 razy, piersiowej 6,4 razy, brzusznej 8,1 razy i analnej 10,7 razy. W długości głowy natomiast mieści się: wysokość głowy 1,6 razy, szerokość czoła 1,7 razy, średnica pozioma oka 5,4 razy, długość szczęki górnej 3,2 razy, odległość przedoczna 3,6 razy a zaoczna 1,8 razy. Ciało jest stosunkowo krótkie i wysokie, o wysokim trzonie ogona.

Formuła ilości promieni w płetwach przedstawia się następująco:

.              D III—IV/9—11
————————————————  C 19
P I/8—10; V I/7—8; A III—IV/7—8

Na kościach okalających jamę gębową znajduje się następująca ilość zębów: na międzyszczękowych 6 — 10, na szczękowych 18 — 34, na podniebiennych 12 — 24, na lemieszu 3 — 4/9 — 14, na języku 4 — 10 i na szczęce dolnej 12 — 26.

Kręgosłup ma 58 — 59 kręgów. Na I łuku skrzelowym jest 16 — 18 wyrostków filtracyjnych, a na linii nabocznej ciała 115 — 120 łusek.

Stosunek płci wśród złowionych samic i samców przedstawiał się jak 1 : 1,02. Wzrost ciężaru gonad wynosi u pstrągów, na przełomie 2 — 3 roku życia: u samców 0,1 — 0,3% ciężaru ciała, a między 3 a 4 rokiem 0,2 — 1,9%. U samic odpowiednio wzrost ten wynosi między 2 — 3 rokiem 2,9 — 4,6%, a między 3 a 4 rokiem tylko 1,1 — 1,9%. Szybki wzrost gonad męskich przypada w drugim roku życia, a żeńskich w roku trzecim.

W jajnikach samic trzyletnich znajduje się na 1 kg ciężaru ciała 2433 — 3115 oocytów, a u czteroletnich 2300— 1689/kg.

 

*

*                                     *

 ŻARNECKI Stanisław: Pogłowie tarlaków pstrąga z Wisły Śląskiej z roku 1954. Polskie Archiwum Hydrobiologii. T. 4: 1958, s. 207—220.

STRESZCZENIE

1. Badany był wiek i tempo wzrostu populacji Salmo trutta m. fario, odbywajacej w październiku 1954 tarło w krainie pstrąga Wiśle — w jej części śląskiej. Z odłowionych agregatem elektrycznym ilości 1515 tarlaków pobrano do badań próby łusek z 350 osobników. Z tej ilości 22,3% miało łuski „zregenerowane”. Do oznaczenia przydatny był materiał z 272 osobników.

2. Wiek tarlaków. W tarle biorą udział dwuletnie pstrągi w ilości zaledwie ok. 1%. Były to wyjątkowo dobrze wyrośnięte okazy. Około 63% pstrągów miało wiek 3 lat, około 32% miało wiek 4 lat, ok. 2,5% miało 5 lat. Starsze roczniki spotkano pojedynczo. Najstarszy tarlak (samica) w badanej populacji miał 8 lat życia. Bliższe szczegóły zawiera tab. I.

3. Wzrost osiągany w poszczególnych latach życia w rzece charakteryzują pomiary bezpośrednie zestawione w tab. II. Ciężar średni poszczególnych klas wieku zawiera tab. IIa.

4. Nie mając wśród tarlaków osobników jednoletnich i bardzo mało osobników dwuletnich obliczono ich wzrost w poszczególnych latach metodą wstecznych odczytów E. Lea. Wyniki szczegółowe zestawiono w tabl. III, IV i V.

5. Dla kontroli ścisłości zastosowanej tu metody odczytów wstecznych porównano obliczony tą drogą wzrost na długość osobników zwłaszcza z pomiarami bezpośrednimi. Zestawienie danych со do długości poszczególnych roczników obliczonych metodą wstecznych odczytów zawiera tab. VI (porównać z tab. II).

6. Pomiary bezpośrednie oraz odczyty wsteczne pozwoliły ustalić, że pstrąg na terenie Wisły Ślaskiej osiąga średnio:

po I roku — 9,4 cm
po II roku — 17,2 cm
po III roku — 23,2 cm
po IV roku — 27,5 cm

Graficznie przedstawiono średnie tempo wzrostu według klas wieku na wykresach (rys. 1 i 2.).

7. Wzrost ten uznać należy za normalny i gospodarczo zadowalający. Obawy со do karłowacenia pstrąga z powodu intensywnego zarybienia nie znalazły potwierdzenia w wynikach badań.

8. Osiągnięte w Wiśle przyrosty są zbliżone do przyrostów ustalonych ostatnio dla pstrąga z okolic Fuldy w Niemczech i z niektórych wód Szwecji (K. Müller)

9. Odłowiona w październiku populacja wykazała, że z 272 zbadanych sztuk 89,3% osobników miało już w tym czasie pierścienie zimowe.

10. W badanej populacji 12,13% odznaczało się niedojrzałymi gonadami. Niektóre z tych niedojrzałych sztuk posiadały szatę srebrzystą lub jej początki. Nasuwa to przypuszczenie, że część populacji pstrąga podlega metamorfozie smoltowej i może wywędrowywać jako troć do morza.

Rys. 1. Krzywa wzrostu populacji tarlaków pstrąga Wisły Śląskiej w październiku 1954 r. n — ilość osobników, b — bezpośrednie pomiary, w — odczyty wsteczne

Rys. 2. Długość ciała poszczególnych klas wieku (całe słupki) oraz roczne przyrosty w kolejnych latach (zakreskowana cześć słupków)

Fot. 1. Łuska osobnika, który w ciągu 3 lat osiągnął tylko 22 cm długości. Początek zakładania pierścieni zimowych

Fot. 2. Łuska osobnika 2-letniego. Długość 25 cm. Obwodowe pierścienie o prawie równomiernych odstępach

С. Жарнецкий

Популяция нерестующей форели в верхней Висле (Силезия)

Резюме

1. Исследовались возраст и темп роста популяции форели нерестующей в этой части Вислы (Силезия) в области форели. Из отловленного электрическим агрегатом количества 1515 рыб были взяты для опытов образцы чешуи из 350 индивидов. У 22,3% индивидов констатировано регенерацию чешуй.

2. Возраст нерестующих рыб. В нересте принимали участье 2-летние форели в количестве около 1%. Это были исключительно хорошо выросшие индивиды. Около 63% рыб было в возрасте 3 лет, около 32% — 4 лет, около 2,5% — 5 лет. Старшие рыбы встречались лиш поодиночно. Самый старший экземпляр (самка) был в возрасте 8 лет (таблица I).

3. Длина тела в поочередных годах жизни представлена в таблице И. Средний вес разных возрастных классов указан в таблице IIa.

4. Для определения длины тела однолетних и 2-летних рыб применялся метод обратных расчленений темпа роста Э. Леа. Подробные результаты составлены в таблицах III, IV и V. Полученные этим методом результаты были сходны с непосредственными измерениями (таблица VI).

5. По полученным данным форель исследованной части Вислы достигает:
в 1-вом году 9,4 см длины
„ 2 „           „ 17,2 „ „
„ 3 „           „ 23,2 „ „
„ 4 „           „ 27,5 „ „ (рис. 1 и 2)

Приросты форели в Висле очень близки к приростам форели в окрестности Фульды в Германии и в некоторых водах Швеции (К. Мюллер). Этот рост можно считать нормальным и экономически удовлетворительным.

6. Среди исследованных индивидов 89,3% имело уже в это время зимние кольца.

7. 12,13% индивидов отличалось незрелыми гонадами. Некоторые из этих несозрелых индивидов имели серебристый наряд. Это позволяет предполагать, что часть популяции форели подвергается смольтовой метаморфозе и мигрирует как кумжа в море.

Список рисунков

Рис. 1 Кривая роста популяции нерестующей форели отловленной в октябре 1954 г. в р. Висле (Силезия)

n — количество индивидов
b — непосредственные измерения
w — обратные расчисления темпа роста.

Рис. 2. Длина тела возрастных классов (полные колонны) и годовые приросты длины в поочередных годах (штрихованная часть колонны).

Список фотографий

Фот. 1. Чешуя 3-летней форели. Длина 22 см. Начало образования зимних колец.
Фот. 2. Чешуя 2-летней форели. Длина 25 см. Периферические кольца не изменяют ширины.

S. Żarnecki

Population of Silesian Vistula Trout Spawners in 1954

Summary

1. Investigations conducted on the age and rate of growth of the brown trout (Salmo trutta m. fario) population spawning in October 1954 in the trout region of the Silesian part of the Vistula River. From the 1515 spawners caught by means of an electric arrangement, samples of scales were taken from 350 individuals. Material from 272 individuals was found to be useful for the determinations.

2. Age of spawners. Only around 1% of 2 year trout participate in spawning. There were exceptionally .
well developped individuals. Around 63% of the trout were 3 years old, around 32% — 4 years old, around 2.5% — five years old. Older individuals were found singly. The oldest spawner (female) in the population under study was 8 years old (Table I).

3. Growth reached during subsequent years of life in the river is characterized by direct measurements listed in Table II. Average weight of specific weight classes is shown in Table IIa.

4. Due to the lack of one year old individuals among the spawners, and the very small number of two years old ones, their growth during specific years was computed by means of the E. Lea method of retrospective readings. Results are presented in Tables III, IV and V.

5. In order to control the method of retrospective readings, comparisons were made between the results reached by means of this method, and by direct measurement. These comparisons showed perfect conformance of results. Data relating to the length of specific age groups obtained by means of the method of retrospective readings are presented in Table VI (Compare with Table II).

6. Direct measurements and retrospective readings show that the brown trout of the Silesian Vistula region reaches an average of: 9.4 cm after the I-st year, 17.2 cm after the II-nd year, 23.2 cm after the III-rd year, 27.5 cm after the IV-th year (Figs. 1—2).

7. This growth should be accepted as normal and economically satisfactory. Fear of dwarfing due to intensive stocking was not confirmed by the results obtained in these investigations.

8. Lengths increases obtained in the Vistula are very similar to those fixed recently for the brown trout of the Fulda region in Germany, and of certain Swedish waters (K. Müller).

9. The population caught in October showed that of the 272 individuals ander study, 89,3% already had winter rings at this time. This can be explained by the retarded rate of growth due to limited feeding during the period of spawning, and to the action of sexual glands also inhibiting growth.

10. I In the population under observation, 12.13% showed immature gonads. Some of these possessed a silver exterior or its beginnings. This leads to the assumption that part of the trout population is subject to smolt metamorphosis, and can migrate to the sea as sea trout. In this case the observed facts are insomuch of interest, that the area under observations has not been stocked for many years past with sea trout, and that no anadromous forms can reach it due to lower lying sewage barriers.

7. Müller К., 1954. Produktionsbiol. Untersuchungen in Nordschwedischen Fliessgewässern. Rept.

List of figures

Fig. 1. Curve of population growth of Silesian Vistula brown trout spawners caught in Octobe 1954:

n — number of individuals,
b — direct measurements,
w — retrospective readings.

Fig. 2. Growth in length for specific years (whole blocks) and growth increases for specific age groups (shaded part).

Phot. 1. Scale of individual which reached a length of 22 cm. over a period of 3 years. Beginning of winter ring formation.

Phot. 2. Scale of 2 year old individual. Length 25 cm. Marginal rings of scales of almost uniform width.