Suplement CLXXVII
Wiktor K., 1958. Udział zooplanktonu w odżywiania się narybku i ryb planktonożernych w pelagialu Zalewu Szczecińskiego. The extent to which zooplankton forms the food of plankton-eating fish and fry in the pelagial of the Firth of Szczecin (Stettin Bay). – Ekologia Polska. Volume:(B)4(1): 31-34. (Polish with Englih summary).
DONIESIENIA TYMCZASOWE
KRYSTYNA WIKTOR
Morski Instytut Rybacki
Oddział w Świnoujściu
Udział zooplanktonu w odżywianiu się narybku i ryb planktonożernych
w pelagialu Zalewu Szczecińskiego
Praca niniejsza ma za zadanie stwierdzenie:
1) w jakim stopniu zooplankton jest wykorzystywany przez narybek i ryby planktonożerne żerujące w pelagialu Zalewu Szczecińskiego,
2) czy i w jakim stopniu zmiany zachodzące z roku na rok w składzie gatunkowym i ilościowym zooplanktonu wpływają na sposób odżywiania się i ewentualnie wzrost narybku.
Celem uchwycenia tych związków przeprowadzano jednocześnie systematyczne badania planktonowe i dokonywano analiz przewodów pokarmowych narybku oraz ryb żywiących się zooplanktonem. Przeprowadzono badania ilościowe i jakościowe. Połowów zarówno zooplanktonu jak i ryb dokonywano w odstępach na ogół 2-tygodniowych w środkowych partiach Zalewu Szczecińskiego. Połowów młodszych stadiów narybkowych dokonywano w okresie wiosennym częściej, niejednokrotnie nawet dwa razy w ciągu tygodnia.
Badania rozpoczęto w roku 1955 i chociaż cykl obserwacji nie został jeszcze zakończony, jednak już w chwili obecnej można sformułować pewne wnioski.
Dla określenia intensywności wyżerania zooplanktonu w poszczególnych okresach roku należało ustalić, które gatunki ryb żerujących w pelagialu Zalewu i jakie roczniki korzystają w danym okresie z zooplanktonu jako pokarmu.
Таk więc zooplanktonem odżywiają się:
Stуnkа (Osmerus eperlanus) — przeciętnie 3 roczniki (starsze żywią się na ogół Neomysia vulgaris i młodocianą stynką) przez okres całego roku
sandacz (Lucioperca lucioperca) — w grupie wieku 0, od czerwca do połowy lub końca sierpnia i w niewielkiej mierze w grupie wieku I, wczesną wiosną
jazgarz (Acerina cernua) — w grupie wieku 0, od czerwca do połowy września lub października i w niewielkiej mierze w grupie wieku I, wczesną wiosną
leszcz (Abramis brama) — w grupie wieku 0, zaczyna żerować w pelagialu Zalewu Szczecińskiego od połowy lipca. Plankton sieciowy stanowi od połowy lipca do września przymieszkę do planktonu przydennego, będącego podstawowym pokarmem leszcza w grupie 0 w tym okresie życia.
Ponadto z sieciowego zooplanktonu Zalewu korzystają jako z pokarmu, okresowo i sporadycznie: ukleja (Alburnus lucidus), płoć (Rutilus rutilus), certa (Vimba vimba) oraz aloza (Alosa alosa) i śledź (Clupea harrengus). Dwa ostatnio wymienione gatunki nie są stałym składnikiem ichtiofauny Zalewu, jednakże przy silniejszych wlewach słonej wody z Zatoki Pomorskiej pewne ich ilości, zwłaszcza osobników młodszych pojawiają się w Zalewie i tutaj żerują przez krótki okres czasu. Ponadto aloza przebywa w Zalewie Szczecińskim w okresie tarła.
Dotychczasowe analizy przewodów pokarmowych wymienionych gatunków ryb pozwoliły na stwierdzenie, że grupa wrotków jest bardzo słabo wykorzystywana przez ryby, chociaż niektóre gatunki tych robaków są niezmiernie licznie reprezentowane w zooplanktonie Zalewu Szczecińskiego.
W przewodach pokarmowych narybku stynki, sandacza i jazgarza spotykano w czerwcu i w lipcu następujące gatunki wrotków: Brachionus calyciflorus, Keratella quadrata, K. cochlearis i K. tecta. W pozostałych okresach roku stwierdzono obecność wrotków w przewodach pokarmowych stynki jedynie sporadycznie. Prawdopodobnie stanowiły one wtedy pokarm przypadkowy. W przewodach pokarmowych narybku w/w gatunków spotykano również w pierwszych tygodniach życia znaczne ilości larw Dreissensia polymorpha, które występują masowo w letnim planktonie Zalewu Szczecińskiego. Porównanie składu procentowego zooplanktonu w połowach sieciowych oraz w przewodach pokarmowych ryb pozwoliło na stwierdzenie, że zmiany zachodzące w zooplanktonie tak w cyklu rocznym jak i z roku na rok wpływają na skład pokarmu ryb. Stwierdzono również zjawisko wybiórczości: ryby wyraźnie wolą Cladocera niż Copepoda oraz wybierają formy większe. W związku z tym Copepoda stanowią pokarm ryb żywiących się planktonem, głównie w miesiącach wczesnowiosennych i zimowych, kiedy Cladocera są nielicznie reprezentowane w planktonie Zalewu. W pozostałych okresach roku przeważają w pokarmie Cladocera. Natomiast w roku 1956, w odróżnieniu od roku 1955 i 1957, Copepoda stanowiły już od września ponad 50% wszystkich organizmów stwierdzonych w żołądkach ryb. Spowodowane to było wyjątkowo wczesnym ustąpieniem z planktonu form najchętniej pobieranych przez ryby, jak Daphne hyalina i D. cuculata oraz Bosmina coregoni.
Również wielkość organizmu w znacznej mierze decyduje o tym, czy służy on w danym czasie za pokarm rybom. Таk np. pływiki stanowiące w planktonie sieciowym niekiedy do 80% wszystkich przedstawicieli grupy Copepoda są niemal zupełnie przez ryby niewykorzystywane, na со zwracano już kilkakrotnie uwagę. Z grupy Cladocera formy drobne, jak Chydorus sphaericus czy Bosmina longirostris stanowią znacznie mniejszy odsetek w pokarmie ryb niż w próbach zooplanktonu. Znaczenie ich w pokarmie ryb wzrasta dopiero wydatnie z chwilą ustąpienia z planktonu organizmów większych, jak Daphne sp, i Bosmina coregoni, mimo że zagęszczenie ich w tym czasie maleje.
Również zmiany zachodzące z roku na rok w intensywności rozwoju i liczebności przedstawicieli poszczególnych gatunków zwierząt planktonowych znajdują swe odbicie w sposobie odżywiania się ryb. Rok 1956 cechował się, począwszy od połowy sierpnia, dużo słabszym niż w latach 1955 i 1957 rozwojem zooplanktonu. Ponadto gatunki najchętniej wybierane przez ryby, jak Bosmina coregoni i Daphne hyalina, nie wytworzyły drugiego maksimum ilościowego, przypadającego na ogół na koniec sierpnia lub wrzesień. Czy stan ten był powodowany wyłącznie warunkami środowiska, czy też intensywnym wyżeraniem zooplanktonu przez wyjątkowo liczny w 1956 r. narybek stynki i sandacza, trudno jest jeszcze w chwili obecnej ustalić. Stan ten spowodował, że w pokarmie ryb w 1956 r. już we wrześniu dominowały Copepoda, Chydorus sphaericus i Bosmina longirostris, podczas gdy w innych latach we wrześniu główną rolę w pokarmie ryb odgrywała Daphne sp. oraz Bosmina coregoni.
Znacznie mniejsza liczebność zooplanktonu w roku 1956 (2 do 5 razy mniejsze ilości osobników niż w latach 1955 i 1957) pogorszyła warunki żerowania. Dowodzi tego porównanie zarówno ilości osobników tych samych gatunków zooplanktonu wyżeranych przez 100 sztuk stada stynki i narybku sandacza jak i współczynników odżywiania tych dwu gatunków ryb. Współczynniki te począwszy od połowy sierpnia były znacznie niższe niż w latach pozostałych.
Przeprowadzone ilościowe badania zawartości przewodów pokarmowych ryb odżywiających się zooplanktonem w Zalewie Szczecińskim pozwalają ponadto na stwierdzenie, że nie wszystkie gatunki ryb jednakowo intensywnie wyżerowują zasoby planktonowe zbiornika wodnego. Ilość sztuk tych samych organizmów planktonowych zjedzonych w danym okresie przez 100 sztuk stada, np. stynki, jest znacznie mniejsza niż przez 100 sztuk stada młodego śledzia, alozy czy tegorocznego sandacza. Таk więc dany zbiornik jest w stanie zaspokoić potrzeby pokarmowe znacznie większej ilości stynki niż pozostałych wymienionych gatunków.
THE EXTENT TO WHICH ZOOPLANKTON FORMS THE FOOD
OF PLANKTON-EATING FISH AND FRY IN THE PELAGIAL
OF THE FIRTH OF SZCZECIN (STETTIN BAY)
Summary
On the basis of the observations so far carried out, it has been confirmed that changes taking place in the annual cycle, and from year to year, in the qualitative and quantitative composition of zooplankton, have an important influence on of composition of the food of plankton-eating fish. The selectivity of the fishes clearly shown in their preference of Cladocera to Copepoda, and of larger forms to smaller ones. Of the two groups of plankton animals represented in the greatest numbers in the Firth of Szczecin, the rotifers and crustaceans, the former is take by the fry as a food only to a small degree, and only for a short period (2 to 3 weeks).