Suplement LXX

Sprawozdania z posiedzeń Komisji PAN oddział w Krakowie, 1963, s. 497-499

WYDZIAŁ II

Komisja Biologiczna

Czł. Z. Grodziński i prof. K. Starmach przedstawili pracę J. Orskiej pt. Nienormalności w kręgosłupach u szczupaka Esox lucius L.

Wśród 37 szkieletów dorosłych okazów Esox lucius L., zebranych w latach 1957-62, u 4 (11%) natrafiono na anomalie w kręgosłupach. Dwa z tych okazów opisano dokładnie i sfotografowano. Jeden z nich (♀ A) posiada w odcinku tułowiowym 3 kręgi złożone, asymetryczne, a mianowicie: kręg 9 o typie 1:2 (z lewej normalny, z prawej zrośnięty z dwu zawiązków trzonów zaopatrzony w 2 łuki rdzeniowe i 2 wyrostki poprzeczne), oraz kręgi 11 i 20 o typie 2:3 (z lewej zrośnięte z 2, z prawej z 3 pierwotnych trzonów i posiadające odpowiednią ilość łuków); w odcinku ogonowym okaz ten posiada 4 kręgi złożone symetryczne (4 i 5, oraz 12 i 13), każdy zrośnięty z 2 elementów i posiadający po dwie pary łuków. Drugi okaz (♀ A) posiada w ogonie 1 kręg (dziewiąty) złożony z dwu pierwotnych zawiązków. Zbadano potomstwo 3 par tarlaków, w tym dwu wyżej opisanych samic, pochodzące z hodowli doświadczalnych, prowadzonych w różnych temperaturach.

Anomalie w kręgosłupach wystąpiły u 253 na 497 osobników. Wyraźnie zaznaczyła się zależność w częstości występowania anomalii od czynników dziedzicznych oraz od temperatury hodowli. Opisano formę oraz wyróżniono 2 typy zniekształceń: anomalie typu asymetrycznego, które wystąpiły masowo, oraz stosunkowo rzadkie nienormalności nie powodujące zaburzeń w dwubocznej symetrii kręgosłupa.

Anomalie typu asymetrycznego polegają: a) na występowaniu u narybku trzonów, przedzielonych z boku szczeliną sięgającą do połowy trzonu i dzielącą go na 2 półtrzony, zaopatrzone w przynależne normalne łuki i wyrostki (taki kręg widziany z jednej strony posiada wygląd normalny, z drugiej przedstawia 2 kompletne półkręgi); b) na występowaniu półtrzonów w formie półpierścieni obejmujących z boku strunę, noszących odpowiednie łuki i wyrostki — reprezentujących kompletną połowę kręgu, pozbawioną jednak drugiej połowy; c) na występowaniu niekiedy trzonów w postaci taśm spiralnych tworzących od 1,5 do 6 skrętów obejmujących strunę. Zniekształcenia te powodują zakłócenia dwubocznej symetrii kręgosłupa i często prowadzą do różnic w ilości kręgów liczonych z lewej i z prawej strony u badanego narybku.

Anomalie typu symetrycznego polegające na rozdwojeniu trzonów od góry lub dołu, lub też na występowaniu półtrzonów od góry lub dołu, trafiały się rzadko i tylko w odcinku ogonowym.

Prześledzono u narybku proces tworzenia się trzonów złożonych, które występują u dorosłych osobników. W kręgach rozszczepionych (typ a) szczeliny dzielące z boku trzony w miarę rozrostu kręgów zarastają; powstaje kręg z podwójnymi z jednej strony łukami i wyrostkami i z widocznym na trzonie z tej samej strony szwem: kręg złożony typu 1:2 (kręg 9 u samicy A). Półtrzony (typ b) narastają kostnie na obu końcach i zrastają się z obydwoma sąsiednimi trzonami, dając kręg złożony typu 2:3, mający z jednej strony po 2, z drugiej po 3 łuki i wyrostki (kręgi 11 i 20 u samicy A).

U osobników, gdzie anomalie obejmowały większą partię kręgów, kręgi te zrastają się w różny sposób dając leżące obok siebie „complex vertebrae” różnych typów. Kręgi o trzonach spiralnych dają po zakończeniu rozwoju kręg złożony, ilości elementów, równej ilości pierwotnych skrętów. Występowanie kręgów złożonych połączone jest ze skróceniem kręgosłupa i ze zmianami w kształcie ciała dotkniętych nimi osobników. Spośród potomstwa 3 par, największy odsetek osobników z anomaliami (56%) i największa rozległość zniekształceń wystąpiły w grupie A, u potomstwa samicy, która sama była nimi w silnym stopniu dotknięta. Anomalie te, w olbrzymiej większości typu asymetrycznego skupiały się przeważnie w odcinku tułowiowym. Najmniej anomalii (10% osobników) wystąpiło u potomstwa B. Grupa C, potomstwo rodziców o normalnych kręgosłupach, dała stosunkowo duży odsetek osobników z anomaliami, oraz bardzo silny wzrost ilości ich wraz z wzrostem temperatury hodowli. Autorka zwraca uwagę, że w czasie przeprowadzania tej hodowli (wiosna 1962, o 3 lata później niż hodowle grup A i B) woda wodociągowa użyta do hodowli była silnie zanieczyszczona i mocno chlorowana, co bardzo osłabiło żywotność ikry i wprowadziło dodatkowy czynnik, prawdopodobnie wzmagający tendencję do wytwarzania zaburzeń. Anomalie w tej grupie zachodziły i w odcinku tułowiowym, i ogonowym, z niewielką przewagą tych ostatnich.

Porównanie różnych próbek grup A i C z tych samych temperatur potwierdziło wyraźne „dziedziczne obciążenie” grupy A. W obu grupach, a szczególnie silnie w grupie C wystąpił wybitny wzrost odsetka nienormalnych kręgosłupów wraz z wzrostem temperatury hodowli. Natomiast grupa B_, pochodząca z hodowli w 10°C (w której w obu innych grupach anomalie objęły ponad 50% osobników), dała jedynie 10% osobników z anomaliami. Szereg próbek grupy A przenoszono z zasadniczej hodowli w 10°C na krótko w różnych stadiach do 18°C i w ten sposób ustalono, że najsilniej uczulone są stadia wczesnej gastrulacji: próbka A₂ „grzana” w tych stadiach dała prawie 100% osobników z anomaliami.

Obserwacje poczynione nad formą, rozwojem, częstością opisanych anomalii dowodzą, że źródłem ich są zaburzenia w zakładaniu się (…).