Suplement CCXVI
Krzykawski, S., 1968, Obserwacje nad wylęgiem uklei (Alburnus alburnus) w Jeziorze Legińskim. Zesz. Nauk. WSR Olszt., 24 (3): 613 — 621.
Katedra Ichtiologii
Zakład Biologii Ryb
Kierownik Zakładu: prof. dr W. Cięglewicz
Stanisław Krzykawski
Obserwacje nad wylęgiem uklei (Alburnus albumus L.)
w Jeziorze Legińskim
Praca niniejsza mówi o wynikach obserwacji dotyczących okresu życia larwalnego uklei (Alburnus alburnus L.) w Jeziorze Legińskim. Przedstawia ona informacje dotyczące zachowania się, wzrostu i rozwoju larw uklei oraz porównuje te dane z wynikami dotyczącymi larw płoci.
Wstęp
Praca niniejsza jest dalszym fragmentem badań prowadzonych przez Zakład Biologii Ryb w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Łężany w celu poznania biologii gatunków ryb zasiedlających tamtejsze jeziora.
Stanowi ona równocześnie kontynuację tematu: Obserwacje dotyczące okresu życia larwalnego ryb Jeziora Legińskiego.
W poprzedniej pracy [4] doniesiono o wynikach spostrzeżeń dotyczących okresu życia larwalnego płoci (Rutilus rutilus L.). Pracę niniejszą podjęto w celu uzyskania informacji dotyczących zachowania się, wzrostu i rozwoju larw uklei (Alburnus alburnus L.) oraz porównania tych danych z danymi odnoszącymi się do larw płoci.
Obserwacje nad wylęgiem uklei przeprowadzono w czerwcu i lipcu 1964 roku.
Materiał i metoda badań
W Jeziorze Legińskim ukleja występuje masowo. Dokładne dane dotyczące morfometrii i właściwości fizyko-chemicznych tego jeziora zawarte są w pracach Olszewskiego, Tadajewskiego [5| oraz Olszewskiego, Więcławskiej [6].
Materiały dotyczące wzrostu larw uklei w Jeziorze Legińskim zebrane na tarlisku „a” w czasie od czerwca do lipca 1964 roku za za pomocą siatki planktonowej i włóczka tiulowego podane są w tabeli 1.
Tabela 1
Wzrost wylęgu uklei na tarlisku „a” w Jeziorze Legińskim w 1964 roku
The growth in lenght of bleak in the spawning ground „a” in Legińskie
Lake in 1964
. Zakres długości Średnia długość
. Liczba złowionych (l. t.) w mm całkowita (l. t.)
Data pobrania larw Limiting body w mm
próby Number of length (l. t.) Average body
Date of sample catched larvae values in mm length (l. t.)
. values in mm
13.VI 11 5,1-5,4 5,1
14.VI 23 5,2-6,5 6,2
15.VI 38 6,1-7,0 6,6
16.VI 41 6,0-7,3 6,8
17.VI 43 6,2-7,4 7,0
18.VI 45 6,4-7,8 7,1
19.VI 51 7,1-8,9 8,1
20.VI 60 7,4-10,0 9,0
21.VI 47 7,9—11,2 10,0
23.VI 35 8,9—11,8 11,3
25.VI 37 9,3—13,1 12,2
30.VI 29 11,1—15,2 11,1
5.VII 31 13,2—17,8 16,6
10.VII 27 16,0—19,3 18,9
12.VII 25 16,4—20,3 19,4
Razem 543 — —
Total
Metoda badań zastosowana w niniejszej pracy nie odbiega od metody stosowanej przy badaniach nad wylęgiem płoci (4), dlatego tutaj pomijam jej opis.
Wyniki badań
1. Zachowanie się larw uklei
Obserwacje nad zachowaniem się larw uklei rozpoczęto od momentu jej tarła. Termin rozpoczęcia tarła przez ukleję, czas jego trwania, jak również termin rozpoczęcia wylęgu i okres jego trwania na tle temperatury powietrza obrazuje wykres na rys. 1. Ukleja w Jeziorze Legińskim w 1964 roku rozpoczęła tarło 6 czerwca w strefie przyujściowej kanału i tarła się z pewnymi przerwami do dnia 27 czerwca włącznie, przy temperaturze wody 21 — 22°C. Czas inkubacji ikry złożonej w pierwszym okresie trwał około 5 dni.
Wykluwanie się z jaj larw z pierwszego okresu tarła trwało około 3 dni. Dnia 15 czerwca (na tym samym tarlisku „a”) po 5-dniowej przerwie obserwowano drugi okres tarła. Trwał on do 18 czerwca.
Rys. 1. Wykresy temperatur powietrza w czerwcu
Fig. 1. Weather-temperature during June
Inkubacja ikry złożonej w drugim okresie tarła, przy temperaturze wody około 22 — 23°C, trwała również 5 dni. Wyląg nastąpił 20 czerwca, po czym ponowna 5-dniowa przerwa. Trzeci okres tarła obserwowano 27 czerwca. Jak z powyższego wynika, ukleja ma tarło rozciągnięte w czasie, przy czym przerwy między pierwszym a następnymi okresami składania ikry trwają około 5 dni. Charakteryzując ogólnie tarliska uklei należy stwierdzić, że składają one ikrę na odsłoniętych na działanie wody korzeniach nadbrzeżnych drzew (tarliska „a” i „b”), na samej granicy wody z lądem, na mchu wodnym (tarliska „c” i „d”). Rys. 2 obrazuje rozmieszczenie tarlisk uklei w Jeziorze Legińskim.
Rys. 2. Rozmieszczenie tarlisk
uklei w Jeziorze Legińskim
Fig. 2. Distribution of bleak
spawning in Legińskie Lake
Bardzo ciekawe jest tarlisko „a”. Jest to strefa przyujściowa kanału łączącego Jezioro Legińskie z Jeziorem Wydryńskim. Z tego tarliska pobierano próby do badań wzrostu larw uklei, gdyż istnieje pewność, że spotykano tu tylko larwy uklei. Żaden inny gatunek w tym czasie i w tym miejscu nie tarł się, natomiast większość pozostałych tarlisk była nie tylko tarliskami uklei, lecz również i krąpia. I tak np. tarlisko „c” było w jednym dniu miejscem rozrodu uklei, a w drugim — krąpia. Tarliska „b”, „c”, „d” były stosunkowo mniejszym terenem rozrodu i ukleja zaczęła się na nich trzeć stosunkowo późno. W związku z tym obserwacje i wyniki badań ograniczają się przeważnie do tego charakterystycznego tarliska „a”.
W okresie wykluwania się larw uklei spotykano duże ilości martwych larw, które pływały po powierzchni wody (podobne obserwacje poczyniono w przypadku larw płoci [4]. W celu określenia okresu wylęgania się larw uklei w Jeziorze Legińskim sporządzono tabelę wskaźników fenologicznych (tab. 2).
Tabela 2
Wskaźniki fenologiczne dla okresu wykluwania się larw uklei
w Jeziorze Legińskim w roku 1964
Phenological indexes for bleak hatching in Legińskie Lake in 1964
Lp. Wskaźnik fenologiczny Stadia rozwojowe roślin
Ns. Phenological index The stages of plant development
10 VI 20. VI
1. Iris pseudoacorus L. .
pełnia kwitnienia
full blooming
2. Acorus calamus L. .
kwitnienie
blooming
3. Lupinus polyphyllus (Lindl.) .
pełnia kwitnienia
full blooming
4. Nuphar luteum (L.) .
początek | pełnia
kwitnienia | kwitnienia
beginning | full blooming
blooming| .
5. Secale cereale L. .
kwitnienie
blooming
Całkowita długość (l.t.) larwy bezpośrednio po wykluciu się z ikry wraz z fałdem płetwowym wynosiła 5,0 — 6,0 mm. Okres resorpcji pęcherzyka żółtkowego trwał około 4 dni, przy temperaturze wody 21,5 — 22,5°C. W momencie zresorbowania pęcherzyka żółtkowego długość całkowita larwy wynosiła 6,5 — 7,0 mm. Larwy zaraz po wykluciu się z jaj podpływały pod powierzchnię, po czym opadały w dół. Większość larw przyczepiała się za pomocą gruczołu kleistego do roślin, niektóre jednak leżały na dnie. Kriżanowski [3] stwierdza, że chociaż larwy uklei mają gruczoły kleiste i mogą przyklejać się, to jednak larwy wykluwające się w dobrych warunkach tlenowych nie zawsze z tego korzystają, gdyż charakteryzują się ujemnym fototropizmem i często leżą na dnie.
W przypadku tarliska „a” warunki tlenowe były dobre (5 — 7 ml/l O2), dlatego obserwowano zarówno larwy korzystające z gruczołu przyczepnego, jak i larwy, które z jego pomocy zrezygnowały.
Z chwilą zresorbowania woreczka żółtkowego, larwy przeszły na aktywny sposób życia. Skupiały się się one w stada, przy czym w przypadku uklei trudno mówić o ławicach, jak to miało miejsce w przypadku larw płoci [4]. Stada trzymały się warstw powierzchniowych w miejscach zacisznych i zacienionych. Przebywały przeważnie w tych samych miejscach. Długość osobników w stadzie była bardzo różna, przy czym rozpiętość wzrostowa wykazywała tendencję skokową, co świadczy, że larwy z wcześniejszego wylęgu łączyły się w ławice razem z larwami późniejszego wylęgu. Przy długości około 8 — 9 mm larwy opuszczały częściowo tarliska, zdobywały aktywnie pokarm i przechodziły na pelagiczny tryb życia.
2. Wzrost larw uklei na tarlisku „a”
Backiel i Bontemps [1] stwierdzili, że długi okres tarła uklei (kilka tygodni a nawet miesięcy) doprowadza w konsekwencji do współbytowania grup larw, narybku tego gatunku wyraźnie różniącego się się długościami. O podobnym spostrzeżeniu własnym wspomniano już w poprzednim rozdziale.
W próbach pobieranych do badań wzrostu wyraźnie wyróżniano kilka grup długościowych — przeważnie dwie lub więcej (z upływem czasu liczba tych grup zwiększała się). Rys. 3 przedstawia wzrost wylęgu uklei na tarlisku „a”.
Analizując wykres wzrostu można stwierdzić, że krzywa wzrostu larw uklei ma zbliżony charakter do krzywej wzrostu larw płoci [4]. Po miesiącu obserwacji średnia długość larw uklei (l. t.) wynosiła około 19,0 mm (średnia długość całkowita w momencie wyklucia 5,2 mm), natomiast po 23 dniach obserwacji larw płoci średnia długość całkowita (l. t.) wynosiła około 13,0 mm, średnia długość całkowita w momencie wyklucia 6,5 mm [4].
Rys. 3. Wykres tempa wzrostu uklei na
tarlisku „a”
Fig. 3 Growth of bleak larvae in the
spawning ground „a”
3. Rozwój larw uklei z Jeziora Legińskiego na przykładzie tarliska „a”
Bezpośrednio po wykluciu głowa larwy była zagięta pod kątem w stosunku do linii ciała. Serce bardzo dobrze widoczne, energicznie pulsowało. Pęcherzyk żółtkowy duży, jego przednia część szersza od tylnej. Pigmentu brak. Zaczątek płetw piersiowych. Funkcję oddechową spełnia sieć naczyń krwionośnych w fałdzie skórnym płetwy odbytowej oraz przewód Cuviera znajdujący się w przedniej części woreczka żółtkowego [2, 3]. Po dwóch dobach od chwili wyklucia głowa larwy była już całkiem wyprostowana, płetwy piersiowe dobrze widoczne. Pęcherzyk żółtkowy przyjął formę cygara, wskutek czego przewód Cuviera skrócił się i nieco rozszerzył. Larwy w tym okresie charakteryzują się ujemnym fototropizmem [3].
Po trzech dobach pojawiły się, ale w niewielkiej liczbie, melanofory na ciele larwy — najwięcej na głowie. Przewód Cuviera, prawie niewidoczny, najprawdopodobniej utracił znaczenie oddechowe. Również sieć naczyń krwionośnych w fałdzie skórnym płetwy odbytowej była w zaniku. Pojawiły się pierwsze łuki skrzelowe.
Po pięciu dobach pojawił się otwór gębowy i przewód pokarmowy. Pęcherzyk pławny wypełniony powietrzem. Oczy zróżnicowane, pigmentacja ciała nadal bardzo rzadka. Woreczek żółtkowy był prawie całkowicie zresorbowany. Larwy przeszły na aktywny tryb życia.
Po ośmiu dobach uformowało się wieczko skrzelowe, które nie przykrywało jeszcze wszystkich łuków. Widoczne zaczątki płetw: grzbietowej, ogonowej i odbytowej. Przewód pokarmowy wypełniony planktonem. Pigmentacja ciała słaba.
Po dziesięciu dobach pęcherz pławny był już dwukomorowy. Melanofory pojawiły się w trzech pasmach: a) na głowie i tułowiu, b) na linii bocznej, c) po stronie brzusznej. Widoczne promienie w płetwie ogonowej.
Po dwunastu dobach płetwy — grzbietowa i ogonowa — były już wykształcone. Zaczątek płetw brzusznych. Wieczko skrzelowe przykrywało całość łuków.
Po czternastu dobach wszystkie płetwy były wykształcone. Pigment widoczny był na całym ciele i płetwach larwy. Brak łusek.
Porównując czas trwania rozwoju larw płoci i uklei należy stwierdzić, że rozwój tej ostatniej przebiega o wiele szybciej. Czas trwania rozwoju larw uklei (do momentu uformowania się płetw) wynosił około dwóch tygodni, podczas gdy dla płoci — ponad trzy tygodnie [4].
Wnioski
1. W momencie wykluwania się larw uklei spotykano dużo martwych larw pływających po powierzchni wody.
2. Rozwój larw uklei przebiega szybciej niż płoci. Czas jego trwania wynosił około 2 tygodnie, podczas gdy u płoci ponad trzy tygodnie.
3. Pigment na ciele larw uklei pojawia się później niż u larw płoci. Melanofory występują w trzech pasmach dopiero w 8 — 9 dniu od chwili wyklucia. U larw płoci melanofory biegną w trzech liniach już na 3 — 4 dzień od chwili wyklucia.
Wpłynęło 30.1.1967
PIŚMIENNICTWO
1. Backiel, T., S. Bontemps, Wzrost i zróżnicowanie długości w populacjach narybku karpiowatych. Roczn. Nauk. roln., t. 73-B-2, 1958.
2. Grodziński, Z., Anatomia i embriologia ryb. PWRiL, Warszawa 1961.
3. Kriżanowskij, S. G., Ekologo-morfołogiczeskije zakonomiernosti razwitia karpowych, wjunowych i somowych ryb (Cyprinoidei i Siluroidei).
Tr. Inst. Morf. Żiw. AN SSSR, wyp. 1, 1949.
4. Krzykawski, S., Obserwacje dotyczące okresu życia larwalnego płoci (Rutilus rutilus L.) w Jeziorze Legińskim. Zesz. nauk. WSR Olszt., t. 24, 1968.
5. Olszewski, P., A. Tadajewski, Morfometria Jezior Legińskich. Zesz. nauk. WSR Olszt., t. 20, 1965.
6. Olszewski, P., M. Więcławska, Chemizm wód jezior Legińskich. Zesz. nauk. WSR Olszt., t. 20, 1965.
Linki:
http://rcin.org.pl/dlibra/publication/44747?tab=1
http://www.niezapominajki.pl/attachments/category/48/o%20uklei.pdf
http://www.aiep.pl/volumes/1990/7_2/txt/txt_02.php