Suplement XXIII

Ze zbiorów Biblioteki Głównej AGH http://www.bg.agh.edu.pl/

WSZECHŚWIAT. Tom VI. Nr 14. 3 Kwietnia 1887 r. s. 214-215
TYGODNIK POPULARNY, POŚWIĘCONY NAUKOM PRZYRODNICZYM.

 

GNIAZDO
CIERNIKA MORSKIEGO¹)
(SPINACHIA VULGARIS. FLEM).

___________

Wiadomo powszechnie, że pewna liczba ryb pielęgnuje dość starannie złożoną przez siebie ikrę; jedne ryby strzegą ikry złożonéj oddzielnie, inne znoszą ją do gniazd w różny sposób zbudowanych, a budową ich i pilnowaniem zwykle zajmują się samce: Od dość dawna poznano sposób budowania gniazda ciernika zwyczajnego czyli kacika (Gasterosteus aculeatus), bo już Jan Hall 1829 r. obserwował je dokładnie, a następnie przez Bradleya i Costea (1844) zostało opisane i narysowane.

Ciernik nasz buduje gniazdko z delikatnych korzonków włókienkowatych i innych części roślin wodnych i umieszcza je zwykle na dnie wód stojących w małem zagłębieniu.

W odmienny sposób buduje gniazdo ciernik morski (Spinachia vulgaris Flem.), który jest największym z cierników, dochodzi 15 – 18 cm długości i odznacza się ciałem mocno wydłużonem, wrzecionowatego kształtu, pyszczek posiada spiczasty, ogon bardzo długi, oczy duże. Piętnaście promieni wolnych, ostrych, zastępuje pierwszą płetwę grzbietową, druga zaś płetwa grzbietowa i podogonowa są położone ponad sobą, w połowie długości ciała. Grzbiet ciała ma zielono-brunatny, boki żółtawe; obiedwie strony głowy, pokrywy skrzelowe, podgardle i brzuch srebrzysto-białe, z przodu drugiéj płetwy grzbietowej i podogonowej ciemna plama. Zamieszkuje on morze Północne i Bałtyckie; pierwsze jest właściwą ojczyzną tej rybki, skąd jednak dochodzi na południe aż do zatoki Gaskońskiéj; wpływa także do niektórych rzek.

Ciernik morski buduje swoje gniazdo w pasie trawy morskiej, na parę stóp pod wodą; używa do budowy różnych roślin, rosnących w danej miejscowości, jak trawy morskiéj (Zostra marina), morszczyny pęcherzowatéj (Fucus vesiculosus), zielenic różnych (Confervae) it. p., niekiedy nawet liści roślin lądowych, które wpadły do wody. Z materyjałów wspomnianych ciernik ten buduje gniazdo mniéj więcej kuliste, o średnicy 5-8 cm, poprzeszywane w różnych kierunkach nitkami srebrzysto-białemi i zawiesza je na roślinach wodnych, albo też przyczepia do pali wzmacniających brzeg lub podpierających pomosty, służące do wyładowywania towarów w portach.

Gniazda ciernika morskiego w zatoce Kiel spotykać można od początku Maja do drugiéj połowy Czerwca. W każde gniazdko samiczki składają jajka czyli ikrę w masach zawierających 150-200 sztuk; jajka w części są pozlepiane pomiędzy sobą, w części zaś mieszczą się pomiędzy cząstkami roślin, wchodzących w skład gniazda.

Samiec obwija gniazdko owemi nitkami i zbliża ku sobie masy jajek, jeżeli te leżą w pewnem oddaleniu od głównéj masy w bliskości gniazda. Odstraszony, powraca po pewnym czasie i strzeże gniazda. F. Heincke złowił (w zatoce Kiel) samca strzegącego gniazdo, przywiązał mu nitkę kolorową do ogona, ażeby go naznaczyć i uczynić widocznym i w odległości 500 kroków od gniazda puścił napowrót do wody. W godzinę później znajdował się ten samiec przy gnieździe, poprawiając je i pilnując daléj. Nitki, któremi samiec obwija i spaja cząstki gniazda, posiadają, średnicę 0,12-0,13 mm; pod mikroskopem okazują się utworzone z podłużnych pasemek, złożonych z bardzo cieniutkich niteczek.

Jaki organ wydziela te nitki, dokładnie nie było wiadomo. Według F. Heinckego wychodzą one z pęcherza moczowego. Poszukiwania Moebiusa nad tym przedmiotem wykazały, że pęcherz moczowy i tylny koniec nerek w czasie wydzielania owéj masy były u samca ciernika daleko większe niż u samicy, a budowa mikroskopowa wykazała, że nabłonek kanalików nerkowych wydziela ową substancyją, służącą do przędzenia nitek. Wytworzone w delikatnych kanalikach moczowych cienkie nitki śluzu łączą się w grube pasma w przewodach wspólnych czyli zbierających i w moczowodach.

Substancyja, z której wytwarza się ta szczególna przędza, zbiera się w pęcherzu moczowym jako śluz przezroczysty, biały, lepki i okazuje następujące własności.

W wodzie zimnej tak słodkiéj jakoteż i morskiéj nie rospuszcza się, również jest nierospuszczalna w wodzie letniej alkoholu, w których to płynach staje się masą białą, nieprzezroczystą.

Przy paleniu wydaje woń spalonego rogu. Ogrzewana z kwasem solnym stężonym, zabarwia się na kolor fijoletowy i rospuszcza się w nim; kwas azotny zabarwia ją na kolor żółty lecz jéj nie rospuszcza. Od jodu zabarwia się na kolor brunatny. Gotowana z kwasem octowym nie rospuszcza się, przy gotowaniu zaś z potażem gryzącym zabarwia się na kolor żółty, staje się przezroczystą i rospuszcza się. Od gorącego azotanu rtęci przyjmuje kolor czerwono-brunatny. Gotowana z wodą barytową zabarwia się na żółto i rospuszcza się w niéj. Gotowana z wodą wapienną zabarwia się na kolor słabo-żółtawy, ale się w niéj nie rospuszcza. Według tych wszystkich własności zbliża się ta masa do mucyny, którą Eichwald znalazł w śluzie ślimaka winnicowego (Helix pomacia), od któréj jednak różni się nierospuszczalnością w wodzie wapiennej.

Moebius utrzymuje, że podczas dojrzewania nasienia w jądrach, końcowa część kiszki, sąsiadująca z jądrami u ciernika morskiego, znajduje się w stanie przerostu i że powiększenie nerek, w porze tarła tych ryb, jest niezawodnie zjawiskiem normalnem i zostaje w ścisłym związku z wydzielaniem śluzu, używanego do budowy gniazda. Rosszerzony koniec tylny nerek ciśnie zapewne nadzwyczaj silnie na ścianki brzucha, wskutek tego ciśnienia ryba może z łatwością wyrzucać śluz. Dotykając zaś uciskanem miejscem obcych przedmiotów, jest ona w stanie przyklejać śluz i wyciągać go w nitki.

Gdy w czasie godowym samiec razem z samiczką. pędzi życie i jajka złożone w masy na roślinach wodnych zapładnia, znajduje najdogodniejszą sposobność pozbycia się cisnącego na ścianki brzuszne śluzu, któtry wyciąga się w nici służące do budowy gniazda.
_______________________
¹) Naturforscher Nr 9, 1886 r. Brehm Thierleben wyd. 2·e, t. 8, str. 83.

A. Ślosarski.

 Linki:

http://winntbg.bg.agh.edu.pl/skrypty4/0511/1887/wsz_1887_14.pdf

http://rcin.org.pl/Content/13162/WA058_3174_K80_Ryby-Bal-pol-Demel.pdf