Suplement LVI

Kosmos: Biologia, Tom 22, 1973, s. 175

RECENZJE

G. H. Satchell; Circulation in fishes, Cambridge, at the University Press., 1971, str. X + 131, ryc. 12 (Cambridge Monographs in Experimental Biology 18) dol. 7.

Niewielka ta książka jest źródłem informacji odnośnie anatomii i fizjologii krążenia krwi u ryb i kręgoustych. Data zamieszczona w przedmowie wskazuje, że autor zakończył pracę w sierpniu 1969 r., jednak tekst wymienia sporo prac ogłoszonych w 1969 r., a nawet w 1970 r. Niektóre z nich są opatrzone hasłem „w druku”, lecz przy innych znajduje się paginacja, zapewne wprowadzona w korektach. Obecny rozwój badań krążenia ryb wiąże się ściśle z postępami w budowie aparatury rejestrującej, ze wzrostem jej czułości i ze zmniejszeniem jej rozmiarów. Z kolei wyniki badań czynności skłaniały do powtórnego zwrócenia uwagi na niektóre szczegóły anatomiczne. Tematem książki jest przede wszystkim teren styku fizjologii i anatomii. Nie znajdziemy więc tutaj np. szczegółowych opisów  ułożenia głównych naczyń tułowia, zamieszczono jednak dane o budowie skrzel uzyskane przy pomocy mikroskopu elektronowego, a także dane ilościowe o unaczynieniu skóry zebrane przez M. Jakubowskiego. Autor uwzględnia przede wszystkim rezultaty badań współczesnych, tak że 40% cytowanych w książce prac pochodzi z 1965 r. lub z lat następnych.

Dla przykładu przytaczam niektóre wiadomości zawarte w książce. W podłużnych żyłach ciała ryb brak zastawek, które znajdują się przy ujściach żył segmentalnych do podłużnych naczyń i oddzielają żyły podstawowe od przewodów Cuviera. Rytmiczne skurcze mięśni ogona, które trwają nawet przy zupełnym prawie bezruchu ryby mają istotne znaczenie dla wyciskania krwi z żył segmentalnych. U niektórych ryb kostnoszkieletowych i spodoustych istnieje szczególne ułożenie naczyń tułowia, pozwalające na utrzymywanie temperatury mięśni wyraźnie powyżej temperatury otaczającej wody.

Satchell bardzo dokładnie i przejrzyście przedstawia mechanizm sekrecji tlenu przez gruczoł gazowy pęcherza pławnego, nie wiadomo jednak dlaczego pominął równie ważne mechanizmy wydzielania dwutlenku węgla, a także przyczyny dla których w pęcherzu wzrasta zawartość azotu. Zagadnienia te wykraczają wprawdzie poza zakres wyznaczony tytułem książki, skoro jednak omówiono wydzielanie tlenu, dla jasności obrazu lepiej było poruszyć produkcję także innych gazów zawartych w pęcherzu pławnym. Wobec niewielkich rozmiarów książki autor musiał przeprowadzić surową selekcję wiadomości, pomimo tego polski czytelnik notuje z satysfakcją, że oprócz wymienionych już prac M. Jakubowskiego, Satchell cytuje także dwie prace Z. Grodzińskiego. Wybór zagadnień omawianych jest właściwy, tak że książka jest bardzo dobrym przeglądem aktualnego stanu wiedzy o krążeniu u ryb. Każdy zainteresowany czytelnik przeczyta ją z wielkim pożytkiem.

Henryk Szarski