Suplement LXXXIV

Leszczyński L. 1963 — Pokarm młodocianych stadiów niektórych gatunków ryb z kilku jezior okolic Węgorzewa [Food of young fishes of some species in several lakes near Węgorzewo] — Roczn. Nauk roln. B 82, 2: 235-250.

Leszek Leszczyński

POKARM MŁODOCIANYCH STADIÓW NIEKTÓRYCH GATUNKÓW RYB Z KILKU
JEZIOR OKOLIC WĘGORZEWA

(Z Zakładu Ichtiologii Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie)

(Wpłynęło do do Redakcji dnia 10. IX. 1962 r.)

METODA I MATERIAŁ

Celem pracy było poznanie pokarmu narybku różnych gatunków ryb. Materiały były zbierane przy pomocy kasarka oraz specjalnych włóczków tiulowych.

Przed analizą treści przewodów pokarmowych mierzono długość ciała (long. corp.) ryb, u różanki również długość przewodu. W czasie analizy notowano liczbę i wielkość organizmów stwierdzonych w pokarmie, po czym przy pomocy przyjętych ciężarów standardowych obliczano ich ciężar. Stanowił on podstawę do obliczania składu procentowego pokarmu. Notowano również liczbę ryb z pustymi przewodami. Ryby i organizmy stwierdzone w ich pokarmie podzielono na klasy wielkości. Wyróżniono 19 grup stanowiących  pokarm, ekologicznie lub systematycznie odrębnych, lub różniących się wielkością. Wyjaśnić należy, że:

a) grupa „owady latające” obejmuje wszelkie owady, które mogły dostać się do pokarmu wyłącznie z powierzchni wody;

b) „owady naroślinne” obejmuje głównie larwy Ephemeroptera, a także Trichoptera i Odonata; Tendipedidae naroślinne włączono do grup „Tendipedidae”;

c) Copepoda podzielono na grupy „Copepoda excl. Harpacticoida” (głównie Cyclops  — w tekście jako „Copepoda”), „Harpacticoida” oraz „naupli: Copepoda”;

d) w skład „Cladocera pelagiczne małe” (poniżej 2 mm) wchodzą pelagiczne gatunki Bosmina,  Daphnia, Diaphanosoma, w skład „Cladocera pelagiczne duże (ponad 2 mm) — Leptodora, Bythotrephes;

e) w skład grupy „Cladocera litoralowe małe” (poniżej 2 mm) wchodzą głównie drobne Chydoridae, Ceriodaphnia, Scapholeberis, w skład „Cladocera litoralowe duże” (ponad 2 mm) — Eurycercus, Polyphemus, Sida, Simocephalus;

f) Tendipedidae podzielono pod względem wielkości na dwie grupy — „Tendipedidae małe”, obejmującą osobniki poniżej i „Tendipedidae duże” — ponad 1,5 mm;

g) w skład grupy „Fitoplankton” wchodzą przypuszczalnie również drobne glony poroślowe;

h) w skład grupy „Inne” wchodzą głównie pierwotniaki, Nematodes, Asellus, Chaoborus, Mollusca, fragmenty roślin wyższych.

Materiały pochodzące z 17 jezior okolic Węgorzewa (głównie z jezior Gołdopiwo i sąsiednich — tab. 1), obejmują nastpujące gatunki ryb: karaś, lin, kiełb, leszcz, krąp, słonecznica, ukleja, różanka, ciernik i cierniczek. Jedynie nieliczne osobniki w materiale wykraczały poza stadium narybku.

Ogółem przeprowadzono analizę 49 serii narybku, łącznie 628 przewodów. Charakterystykę pokarmu płoci, wzdręgi i okonia oparto o materiały zawarte w pracy Marciakowej (w przygotowaniu).

CHARAKTERYSTYKA POKARMU POSZCZEGÓLNYCH GATUNKÓW

Różanka (Rhodeus sericeus amarus (Bloch)) odżywiała się pokarmem zarówno zwierzęcym jak i roślinnym. W pokarmie zwierzęcym zdecydowanie przeważały Tendipedidae duże,  z formami literalowymi i fitofilnymi (Glyptotendipes, Tanytarsus ex gr. mancus v. d. Wulp., Cricotopus ex gr. silvestris F.). Tendipedidae występowały już u najmniejszych złowionych osobników (long. corp. 13 mm). Duże znaczenie miały także Cladocera litoralowe, mniejsze — Copepoda. Pokarm roślinny spotykano w największych ilościach u dwu serii różanki, złowionej we wrześniu i październiku w kanałach między jeziorami. W pokarmie tym najważniejsze były okrzemki, ponadto występowały glony nitkowate, zielenice i sinice. U różanki z kanału między jeziorami Gołdopiwo i Białe i z jeziora Czarna Kuta, stwierdzono znaczne ilości piasku, dochodzące do ponad 100 ziarn w jednym przewodzie pokarmowym.

W większości przypadków, poza długością ciała, mierzono również długość przewodów pokarmowych (rys. 1). Okazało się, że u ryb do około 16 mm, długość przewodu była mniejsza od długości ciała. U większej różanki długość przewodu  wzrastała do trzykrotnej długości ciała (long. corp. 38 mm). Według Klusta (1940) wydłużanie się względne jelita u różanki występowało dopiero u większych ryb. Ponieważ stwierdzono, że ryby o długości do około 25 mm odżywiały się głównie pokarmem zwierzęcym, zaś większe niemal wyłącznie roślinnym, można przypuszczać, że wydłużenie się przewodu ma związek z przejściem na odżywianie się pokarmem mniej kalorycznym.

Wzdręga (Scardinius erythrophthalmus L.). Głównym pokarmem wzdręgi o długości 9 — 16 mm były Cladocera litoralowe (zwłaszcza Eurycercus i Sida). Z organizmów planktonowych, poza wioślarkami pelagicznymi i widłonogami, charakterystyczna była obecność stosunkowo licznych Rotatoria i Copepoda w stadium nauplius. Ponadto stwierdzono m. in. Tendipedidae, Oligochaeta i Harpacticoida. W pokarmie większej wzdręgi (16 — 39 mm) ogromnie wzrosło znaczenie owadów. Najważniejszymi z nich były litoralowe duże Tendipedidae. Pojawiły się również w większej ilości owady naroślinne, latające i poczwarki owadów. Zmalało nieco znacznie litoralowych Cladocera, przy czym na miejsce dużych form pojawiły się drobniejsze. W jednym przypadku, główny pokarm stanowiły statoblasty mszywiołów. Zaledwie w jednej serii pokarm roślinny występował w większej ilości (24%).

Rys. 1 — Zmiany długości jelita i rodzaju pokarmu, w zależności od długości ciała narybku różanki (1/1, 2/1, 3/1 — stosunek
długości jelita do długości ciała)
Fig. 1 — Changes in the length of alimentary tract and in the quality of food in relation to the body length of Rhodeus sericeus amarus (Bloch) (1/1, 2/1, 3/1 — ratio of tract length to body length)

Płoć (Rutilus rutilus (L.)). Materiały płoci uwzględniają pierwszy pokarm, który u osobników о długości około 6 — 8 mm stanowiły głównie Rotatoria, drobne larwy Tendipedidae (około 1 mm), składniki roślinne, ponadto niewielkie ilości stadiów nauplialnych Copepoda. U większej, zmniejszyło się znaczenie tych składników, jednak u jednej serii płoci o długości 9 — 11 mm Copepoda nauplialne stanowiły zasadniczy  pokarm. Rośliny, a wyjątkowo statoblasty mszywiołów, ważne były u ryb złowionych w kanałach między jeziorami lub w ich pobliżu. U płoci o długości ponad 8 mm największe znaczenie miały Cladocera, przy tym do długości około 20 mm dominowały drobne Cladocera litoralowe (Ceriodaphnia i Bosmina), powyżej tej długości — większe (Eurycercus, Sida, Polyphemus). U dwu serii płoci ponad 30 mm długości z jezior Święcajty i Soltmany, pokarm składał się niemal wyłącznie z drobnych wioślarek pelagicznych. Pojawiły się inne składniki, często w dużej liczbie: Copepoda, również Harpacticoida, Tendipedidae duże, poczwarki, owady naroślinne i inne.

Kiełb (Gobio gobio L.). Ryby tego gatunku о długości 23 — 104 mm miały pokarm bardzo zróżnicowany. Największe znaczenie bądź drobne Cladocera litoralowe, bądź duże Tendipedidae, w skład których wchodziły formy fito- i psammofilne (Cricotopus ex grege silvestris F., Polypedilum ex. gr. convictum Walk., Cryptochironomus ex gr. defectus Kieff., Tanytarsus ex gr. mancus v. d. Wulp. i in.).  Charakter pokarmu zdaje się wskazywać na brak specjalizacji pokarmowej i dużą ruchliwość.

Leszcz (Abramis brama L.). Młody leszcz z jeziora Święcajty (long. corp. 23 — 28 mm) zjadał głównie widłonogi Cyclops (69%) i poczwarki Nematocera (22%), zaś z jeziora Soltmany (24 — 29 mm) odżywiał się wyłącznie planktonem (głównie Copepoda i drobne Cladocera litoralowe).

Krąp (Blicca björkna L.). Najmniejsze osobniki (12 — 16 mm) złowione w lipcu w jeziorze Gołdopiwo, odżywiały się głównie litoralowymi wioślarkami (zwłaszcza Ceriodaphnia i Acroperus). Tendipedidae o długości około  1 mm zanotowano po raz pierwszy u krąpia długości 13 mm. U większych krąpi, wzrastało znaczenie Copepoda w pokarmie. Zwiększała się również ilość Tendipedidae (do 44% w październiku) i owadów naroślinnych, jak również innych organizmów świadczących o częściowo dennym odżywianiu się w litoralu. W pokarmie krąpia złowionego w pobliżu kanału stwierdzono znaczne ilości zielenic i okrzemek. Zanotowano obecność owadów latających.

Słonecznica (Leucaspius delineatus Heckel). Słonecznica o długości 16 do 84 mm odżywiała się niemal wyłącznie pokarmem planktonowym, w którym dominowały wioślarki, zarówno litoralowe jak i pelagiczne oraz Copepoda. Dla serii najmniejszej słonecznicy (long. corp. 15 — 18 mm) złowionej w lipcu w jeziorze Gołdopiwo, największe znaczenie w pokarmie miały larwy Dreissensia (34%), co było przypadkiem wyjątkowym oraz stadia nauplialne Copepoda (26,5%). U jednej serii pokarm główny stanowiły owady latające. W pokarmie tego gatunku znajdowano pojedyncze organizmy denne i naroślinne. Ze składu gatunkowego pokarmu wynika, że słonecznica żerowała w pobliżu pasa trzcin.

Ukleja (Alburnus alburnus (L.)). Ukleja odżywiała się niemal wyłącznie pokarmem planktonowym i pochodzenia powietrznego. Dla małej uklei o długości 9 — 35 mm najważniejsze były drobne Cladocera litoralowe i nauplialne Copepoda. Te ostatnie stanowiły pokarm główny uklei 0 długości 20 — 35 mm, złowionej w jeziorze Lenkuk. U uklei długości od 14 mm spotykano już nieznaczne ilości owadów latających (Thysanoptera długości około 1 mm). Znajdowano również pojedyncze osobniki larw Tendipedidae. Większa ukleja (powyżej 35 mm) odżywiała się bądź owadami latającymi (Thysanoplera, Hymenoptera, Coleoptera), bądź planktonem. Dla uklei złowionej we wrześniu w jeziorze Gołdopiwo duże znaczenie miały sinice (Gleotrichia). W serii tej (nr 23 — tab. 1) ponad trzecia część przewodów była pusta, reszta — słabo napełniona. Pokarm pochodzenia dennego występował u uklei bardzo rzadko.

Karaś (Carassius carassius (L.)). Zawartość przewodów pokarmowych trzech osobników 22 — 27 mm, stanowiły larwy jętek oraz plankton litoralowy (Chydoridae, Cyclops).

Lin (Tinca tinca (L.)). Ryby tego gatunku o długości 15 — 32 mm odżywiały się głównie larwami jętek, litoralowymi Cladocera oraz Copepoda. Obecność Ostracoda i Harpacticoida w pokarmie, świadczy o bezpośrednim kontakcie ryb z dnem.

Koza (Cobitis taenia L.). Wszystkie osobniki tego gatunku (długości 29 — 53 mm) miały w pokarmie drobne Cladocera litoralowe, głównie Chydoridae, często w dużych ilościach. Bardzo ważnym składnikiem pokarmu były litoralowe i naroślinne larwy Tendipedidae. Pewne znaczenie miały również larwy Ephemeroptera i Trichoptera.

Okoń (Perca fluviatilis L.). Stwierdzono, że okoń odżywiał się bądź w litoralu bądź w pelagialu, przy czym miejsce żerowania w minimalnym stopniu związane było z wielkością ryby i porą roku, zaś w nieco większym stopniu — z charakterem zbiornika. W pelagialu pokarm okonia stanowiły przede wszystkim Cyclops i drobne Cladocera (Bosmina, Daphnia). U ryb niektórych serii trafiały się domieszki pochodzenia litoralowego (Cladocera, Tendipedidae i inne).

Pokarm okonia żerującego w litoralu, był bardziej zróżnicowany i składał się głównie z wioślarek, zarówno dużych jak i małych owadów naroślinnych (larwy Ephemeroptera, Odonata, Trichoptera) i Tendipedidae dużych. Jeden okoń o długości 58 mm, złowiony przy końcu maja w jeziorze Gołdopiwo na tarlisku płoci, miał w przewodzie pokarmowym około 40 sztuk wylęgu płoci (long. corp. 6 mm). Występujące niekiedy domieszki pokarmu pochodzenia pelagicznego mogły świadczyć o wędrówkach w poszukiwaniu pokarmu.

Ciernik (Gasterosteus aculeatus L.). Pokarm ryb tego gatunku (długości 14 — 48 mm) stanowiły w większości bardzo różnorodne organizmy planktonowe, należące do Cladocera, Copepoda i Insecta. Ciernik złowiony w lutym odżywiał się głównie larwami Chaoborus. Ważnym składnikiem pokarmu zwłaszcza u ciernika złowionego we wrześniu, stanowiły większe naroślinne larwy Tendipedidae. Obecność w pokarmie Harpacticoida, Ostracoda i Oligochaeta świadczyła o częściowo dennym odżywianiu się.

Cierniczek (Pungitius pungitius L.). Ryby tego gatunku (długości 14 — 40 mm) złowione we wrześniu w jeziorze Święcajty, odżywiały się pokarmem bardzo różnorodnym. Większość stanowiły organizmy planktonowe: Copepoda, drobne wioślarki pelagiczne i różnego rodzaju litoralowe. Duże znaczenie  miały większe naroślinne larwy Tendipedidae, mniejsze — Trichoptera, Asellus, Oligochaeta, Ostracoda, Harpacticoida. Cierniczek złowiony w sierpniu w jeziorze Arklickim w liczbie trzech osobników, miał w przewodzie pokarmowym wyłącznie larwy Ephemerpotera i Asselus oraz pojedyncze Ostracoda.

Dane o zmianach sezonowych pokarmu narybku wzdręgi, płoci i okonia oraz o zmianach związanych z miejscem występowania znajdują się w pracy Marciakowej (w przygotowaniu).

ZNACZENIE POSZCZEGÓLNYCH SKŁADNIKÓW POKARMU

Najważniejsze w pokarmie wszystkich gatunków narybku (tab. 2) były kolejno następujące składniki: Cladocera litoralowe małe, Copepoda (z wyłączeniem Harpacticoida), Cladocera litoralowe duże, Cladocera pelagiczne małe i Tendipedidae duże. Składniki te występowały w największych ilościach i były najczęściej spotykane niemal u wszystkich gatunków. Dowodzi to słabej specjalizacji pokarmowej narybku. Nieco rzadziej, ale również w dużych ilościach występowały owady naroślinne. Spotykano je na ogół w pokarmie większych osobników narybku.

Dużo mniejsze znaczenie niż poprzednio wymienione miały małe Tendipedidae, występujące często ale w znacznie mniejszych ilościach. Ważne znaczenie miały one w pokarmie małej płoci. Fitoplankton, Rotatoria, stadia nauplialne Copepoda, Nematocera pupae stanowiły składniki, występujące w pokarmie w średnich ilościach i średnio często. Rotatoria i Copepoda nauplialne stanowiły bardzo ważny składnik u najmniejszych ryb. Fitoplankton był ważnym składnikiem pokarmu narybku w kanałach między jeziorami i w pobliżu kanałów. W podobnych ilościach, ale mniej często, spotykano owady latające, stanowiące ważny składnik w pokarmie uklei oraz Cladocera pelagiczne duże, które występowały tylko łącznie z małymi.

Minimalne znaczenie miały glony nitkowate, Oligochaeta, Harpacticoida  i Hydracarinae, występujące dość często, jednak na ogół w bardzo małych ilościach. Najmniej ważne w pokarmie były Ostracoda, zarówno pod względem ilości jak i częstości występowania.

Tabela 2

Podział składników pokarmu narybku pod względem ważności
Food components of young fishes set up according to their importance

Grupy zwanej „Inne” nie można rozpatrywać na równi z pozostałymi składnikami, ze względu na jej złożony skład. Do grupy tej zaliczono organizmy, które spotykane były bardzo rzadko lub w bardzo małych ilościach, jak również bliżej nie oznaczone.

LICZEBNOŚĆ SKŁADNIKÓW W POKARMIE NARYBKU

W celu lepszego poznania charakteru odżywiania się oraz uzyskania danych na temat stopnia zróżnicowania pokarmu, a więc być może i wybiórczości pokarmowej poszczególnych gatunków ryb, podano liczebność składników pokarmu (tab. 3). Przy obliczaniu posługiwano się przyjętym na wstępie podziałem na 19 grup pokarmu i pomijano składniki nie posiadające ilościowego znaczenia. Wyniki stanowią średnie, uzyskane z liczby składników występujących w pokarmie poszczególnych osobników narybku wybranych serii. Największą liczbę składników pokarmu znaleziono u cierniczka (7,0), następnie u kozy (6,3), ciernika (4,6), uklei (3,9), okonia (3,9), kiełbia (3,8), leszcza (3,8), krąpia (3,7), wzdręgi (3,6), płoci (3,4), słonecznicy (3,1) i różanki (2,7).

Tabela 3

Liczba składników w pokarmie narybku (średnio na osobnika)
Number of food components in young fishes (average per specimen)

Obliczono również liczebność składników pokarmu dla poszczególnych klas wielkości ryb. Stwierdzono, że przeważnie liczby te różniły się znacznie między sobą w klasach w obrębie tego samego gatunku. U cierniczka, kozy, ciernika, a więc u gatunków charakteryzujących się wysokimi średnimi liczbami składników, zróżnicowanie pokarmu malało ze wzrostem długości ryb. U pozostałych gatunków zróżnicowanie wzrastało, albo nie wykazywało
wyraźnych tendencji.

WIELKOŚĆ FORM POKARMOWYCH A WIELKOŚĆ RYBY

Przy analizie wielkości pokarmu wzięto pod uwagę procenty ciężaru. W wyniku okazało się (rys. 2, 3), że wielkość pokarmu była na ogół ściśle zależna zarówno od wielkości, jak i od gatunku ryby. Northcote (1954) i Hartman (1958) uzależniają wyraźne zmiany wielkości pokarmu od nieznacznych różnic wielkości pyska ryby oraz od kształtu i zachowania się ofiary. Wielkość pokarmu uwzględnionych serii narybku, z nielicznymi wyjątkami, konsekwentnie uzależniona była od wielkości ryb wchodzących w skład tych serii.

Pokarm ryb tych samych długości ale odmiennych gatunków często różnił się znacznie wielkością. Największy stosunkowo pokarm stwierdzono u wzdręgi, okonia o długości 40 — 70 mm oraz u ciernika; najmniejszy — u słonecznicy, okonia o długości 15 — 40 mm oraz u uklei. Płoć i krąp zajmowały stanowisko pośrednie.

Można przypuszczać, że dla narybku a ostatecznie dla gatunku duże znaczenie ma szybkość przechodzenia na odżywianie się większym pokarmem (Northcote 1954). W kilku przypadkach udało się zaobserwować, od jakiej długości ryby pojawiał się po raz pierwszy pokarm kolejnej klasy wielkości: organizmy pokarmowe o długości do 2 mm występowały już u płoci o długości 7 mm. Pokarm o długości 2  — 3 mm występował u płoci o długości od 8,5 mm, pokarm 2 — 6 mm — u płoci i ciernika od 18 do 19  mm, pokarm 6 — 10 mm — u ciernika od 24 mm, a u wzdręgi od 26 mm, u płoci od 34 mm.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POKARMU NARYBKU

Z fragmentarycznych na ogół danych w literaturze na temat pokarmu różnych gatunków narybku (Stankowitsch 1921, Willer 1924, Allen 1935, Ladiges 1935, Röper 1936, Hartley 1940, Kugel 1942, Laskar 1949, Smyly 1952, Pliszka i Dziekońska 1953, Westphalen 1956, Boruckij 1960, Tölg 1960, Rogowska i Tesch 1961) wynika między innymi,  że pokarm ten jest zwykle podobny do siebie, zaś różnice mają przeważnie charakter ilościowy. Jak się wydaje wspólne cechy pokarmu narybku wynikają głównie z bardzo słabo rozwiniętej specjalizacji pokarmowej (Willer 1924. Boruckij 1960) oraz ograniczonej możliwości korzystania z pokarmu o większych wymiarach. Podobieństwo pod względem składu  pokarmu wynikało również z faktu wspólnego przebywania większości gatunków narybku w litoralu (Backiel 1953). Można przypuszczać, że nawet narybek zawierający niekiedy w pokarmie większe ilości planktonu pochodzenia pelagicznego (słonecznica, ukleja, krąp, płoć, ciernik, okoń), przebywał w pobliżu pasa przybrzeżnej roślinności, na co wskazują domieszki pokarmu litoralowego. Być może, jedynie okoń w pewnych okolicznościach odbywał dalsze wędrówki (Allen 1935, Röper 1936).

Najważniejsze cechy wspólne pod względem składu pokarmu narybku, to występowanie znacznych ilości bardzo małych organizmów jak Rotatoria i nauplialne stadia Copepoda u najmniejszych ryb, wyraźna dominacja Entomostraca, zwłaszcza żyjących między roślinnością przybrzeżną oraz brak lub występowanie w bardzo niewielkich ilościach organizmów typowo dennych, a także obdarzonych kształtem utrudniającym połykanie (Asellus, Gammarus, Odonata).

O słabej specjalizacji świadczy zarówno duża zmienność w składzie pokarmu w obrębie gatunku, jak również fakt, że często ryby różnych gatunków łowione w tym samym jeziorze, mniej różniły się pod względem składu pokarmu, niż ryby tego samego gatunku, pochodzące z różnych jezior. Jest bardzo prawdopodobne, że najczęściej narybek odżywiał się tym rodzajem pokarmu, który w danym momencie występował w największej ilości i był najbardziej dostępny (Boruckij 1960). Zaobserwowano, że pod względem wielkości zjadanych organizmów (rys. 2, 3), występowała w pokarmie narybku dużo większa prawidłowość, niż pod względem składu jakościowego. Może więc nasuwać się przypuszczenie, że o składzie decydowała głównie wielkość pokarmu, a więc dostępność uwarunkowana przede wszystkim cechami anatomicznymi ryby, nie zaś wybiórczość, a więc zjawisko w pewnym sensie psychiczne. Godny uwagi jest również fakt,  że najmniejszy pokarm stwierdzono u narybku gatunków znanych jako typowo planktonożerne — u uklei i słonecznicy oraz u małego okonia, o którego planktonożerności w młodym wieku często mówi literatura. Największy pokarm stwierdzony został u gatunków znanych w starszym wieku z drapieżnictwa lub skłonności do drapieżnictwa: ciernika, u większego okonia oraz u gatunku roślinożernego — wzdręgi.

Mimo wszystko w niektórych przypadkach można było stwierdzić prymitywną specjalizację. Przy porównaniu np. danych z literatury na temat pokarmu dorosłych ryb (Willer 1924, Kugel 1942, Hynes 1950),  że składem pokarmu narybku, mimo dużych różnic można było czasem zauważyć pewne podobieństwa: narybek gatunków, których dorośli przedstawiciele znani są jako konsumenci m. in. pokarmu roślinnego (różanka, wzdręga, płoć), odżywiał się często tym pokarmem. U innych gatunków pokarm roślinny występował rzadziej i zwykle w mniejszych ilościach. Również w pokarmie narybku ryb planktonożernych, więc u słonecznicy i uklei, ogromną przewagę miały organizmy planktonowe, przy czym dla narybku uklei ważnym składnikiem był pokarm powietrzny, którym odżywia się także dorosła ukleja. Podobne zgodności zaobserwowano również u ciernika i cierniczka.

Charakterystyczny jest również fakt, występowania w niezmiernie małych ilościach w pokarmie Hydracarinae, które posiadają gruczoły jadowe (Wesenberg-Lund 1939) i przypuszczalnie odznaczają się przykrym smakiem.

Z zagadnieniem specjalizacji i zbieżności pokarmowej, łączy się w pewnym stopniu sprawa konkurencji. Jeśli u ryb występuje konkurencja pokarmowa, może mieć ona wpływ na pojawianie się pustych przewodów pokarmowych
(Pliszka i Dziekońska 1953).

Tabela 4

Puste przewody pokarmowe narybku z jezior okolic Węgorzewa
Empty alimentary tracts in young fishes from lakes near Węgorzewo

 

Gurzęda (w przygotowaniu) w stawach z narybkiem karpia stwierdził, że im gęstsza obsada, tym więcej występuje pustych przewodów. U narybku z jezior okolic Węgorzewa (tab. 4) puste przewody pokarmowe spotykano u 25,6% serii, ogółem u 4% liczby osobników. W niektórych seriach niemal u połowy ryb nie stwierdzono obecności pokarmu. Najwięcej pustych przewodów stwierdzono u słonecznicy (14,6%). Puste przewody pokarmowe u płoci wyłącznie na wiosnę. Nie stwierdzono obecności pustych przewodów u okonia. Przyczyną tego faktu może być duża aktywność żerowania, możność przystosowania się do różnych rodzajów pokarmu i zdolność do odbywania większych wędrówek.

LITERATURA

1. Allen K. R. 1335 — The food and migration of the perch (Perca fluviatilis) in the Windermere. J. Anim. Ecol. Vol. 4, No 2.

2. Backiel T. 1953 — Skupienia i zespoły narybkowe w litoralu jeziora Tajty. R.N. R. t. 67-D.

3. Boruckij E. W. 1960 — O kormowoj bazie. Materiały po kormowojbazie i pitaniiu ryb. Tr. Inst. Morfologii Żywotnych im. A. N. Sewiercewa.  wyp. 13. Moskwa 1960.

4. Gurzęda A. (w przygot.) — Wpływ zagęszczenia narybku karpi na charakter zjadanego pokarmu.

5. Hartley P. H. T 1940 — The food of coarse fish. Freshw. Biol. Ass. of the Brit. Emp. Scient. Poblic. No 3.

6. Hartman G. F. 1958 — Mouth size and food size in young rainbow trout, Salmo gairdneri. Copeia No 3.

7. Hynes H. B. N. 1950 — The food of frashwater Sticklebacks (Gasterosteus aculeatus and Pygosteus pungitius).  J. An. Ecol. Vol. 19.

8. Klust G. 1940 — Über Entwicklung, Bau und Funktion des Darmes bei Karpfen (Cyprinus carpio L.). Intern. Rev. d. ges.
Hydrobiol. u. Hydrogr. Bd. 39, Hft. 5/6, u. Bd. 40, Hft. 1/2.

9. Kugel G. 1942 — Untersuchungen über den Ukelei. Zeitschr.  f. Fisch. Bd. XL.

10. Ladiges W. 1935 — Über die Bedeutung der Copepoden als Fischnahrung im Unterelbegebiet, Zeitschr. i. Fisch. Bd. XXXIII,

11. Laskar K. 1949 — Die Ernährung des Brassens (Abramis brama L.)  in Eutrophen Seen. Arch. f. Hydrob. Bd. XLII.

12. Mагсiаk Z. (w przygot.) — Pokarm narybku płoci, wzdręgi i okonia z 12 jezior okolic Węgorzewa.

13. Northcote T. G. 1954 — Observations on the comparative ecology of two species of fish, Cottus asper and Cottus rhothenus in British Columbia. Copeia No 1.

14. Pliszka F., Dziekońska J. 1953 — Proba charakterystyki stosunków i warunków pokarmowych narybku w jeziorze Tajty. R. N. R. t. 67-D.

15. Rogowski U. und Tesch F. 1961 — Erste Nahrung fressfähig gewordener Fischbrut. Zeitschr. f. Fisch. Bd. IX. N. F. Hft. 7—10.

16. Röper K. 1936 — Ernährung und Wachstum des Barsches (Perca fluviatilis) in Gewässern Mecklenburg und der Mark Brandenburg.

17. Smyly W. J. P. 1952 — Observations on the food of the fry of Perch (Perca fluviatilis) in Windermere. Proc of the Zool.
Soc. of Lond. Vol. 122, part. 2.

18. Stankowitch S. 1921 — Etude sur la morphologie et la nutrition des alevins de poisson cyprinides. Grenoble.

19. Tölg J. 1960 — Untersuchung der Nahrung von Kaulbarsch — Jungfischen (Acerina cernua L.) in Balaton. Annal. Biol. Tihany (27) Hungaria.

20. Wesenberg-Lund C. 1939 — Biologie der Süsswassertiere. Wien.

21. Westphalen F. J. (Graf von) 1956 — Vergleichende Wachstums — und Nahrungsuntersuchungen an Plötzen holsteinischer Seen. Zeitschr. Fisch. Bd. V. N. F. Hft. 1/2.

22. Willer A. 1924 — Die Nahrungstiere der Fische. Hbch. d. Binnenfisch. Mitteleurop. Bd. I.

Лешек Лещинский

ПИЩА МАЛЬКОВ НЕКОТОРЫХ ВИДОВ РЫБ ИЗ НЕСКОЛЬКИ
ОЗЕР РАЙОНА ВЕНГОЖЕВА

(Из Лаборатории Ихтиологии Института Пресноводного Рыбного Хозяйства г. Ольштын)

Резюме

Вскрыто 628 пищеводов мальков из нескольких озер района Beнгожева (таблица 1). Характеристика пищи красноперки, плотвы и окуня опирается на материалах, находящихся в работе Мартяковой (в npиготовлении).

Пища разных видов имела часто разнообразные общие черты (таб. 1): выступают сравнительно большие количества очень малых организмов как Rotatoria и науплиальных стадий Copepoda у самых мелких рыб; преобладание Entromostraca, живущих в литорале среди растений. Чаще всего втречаются и выступают в самых значительных количествах следующие составы пищи: (табл. 2). — 1. Cladocera литоральные малые, 2. Copepoda excl. Harpacticoida, 3. Cladocera литоральные большие, 4. Cladocera пелагические малые, 5. Личинки Tendipedidae 1,5 мм/живущие главным образом среди растений. Во многих случаях замечается, что состав пищи больше зависил от характера водоема, чем от вида рыбы. Таким образом, можно предполагать что мальки были слабо специализированными поглощателями. О выборе ими пищи, решала главным образом ее доступность.

У Rhodeus обнаружено значительное удлинение пищевода, происходящее одновременно с ростом тела и соединенное с одновременно переменой характера питания (Рис. 1.)

С целью познания дифференциации корма мальков подсчитано в количество компонентов (таб. 3). У козы, трехиглой колюшки, девятииглой колюшки, корм по мере увеличения длины тела, становился более разнообразным. У других видов замечается обратная тенденция или же полное ее отсутствие.

Размер организмов составляющих корм оставался вообще в полной зависимости от размеры рыбы рис 2, 3), а также от того к какому виду она принадлежала. Самые мелкие организмы были найдены в корме мальков видов, известных в зрелом возрасте как плантоядные (уклей, верховка), а также малого окуня. Самые крупные корковые организмы выступали у видов известных как склоняющиеся к хищности. (Трехигляя колюшка, крупный окунь), а также красноперка которая, будучи взрослой, питается в значительной степени растительной пищей. Большое сходство по отношению величины, а значительно меньшее по отношению состава пищи, позволяет предполагать, что величина организмов, являющихся пищей, решает о их избрании.

Обнаружено, что в некоторых сериях, значительное количество рыб имело пустые пищеводы (табл. 4). У плотвы, пустые пищеводы выступали исключительно лишь весной.

Leszek Leszczyński

FOOD ITEMS OF JUVENILE STAGES OF SOME FISH SPECIES FROM SEVERAL
LAKES OF WĘGORZEWO DISTRICT

(From the Department of Fish Biology, Institute of Inland Water Fisheries, Olsztyn)

Summary

An examination was made of 628 alimentary tracts of young fish derived from several lakes of Węgorzewo district (tab. 1) A characteristic of the food of roach, rudd and perch was based on the data included in the work of Marciakowa (in preparation).

The food of different fish species often displayed common features (tab. 1): the incidence of a relatively large number of very small organisms such as Rotatoria and Copepoda in stage nauplius in fish of the smallest size; the predominance of Entomostraca living among plants of the litoral zone. The most frequent and abundant food items (tab. 2) are succesively as follows: 1 — small litoral Cladocera, 2 — Copepoda excl. Harpacticoida, 3 — large litoral Cladocera, 4 — small pelagic Cladocera, 5 — Tendipedidae larvae over 1.5 mm (mainly living among plants). It was found in many cases that the food constituency rather depended on the character of the water body than on the fish species. It is therefore reasonable to suppose that the young fish was a poorly selective consumer. Food availability principally determined the choice of food by young fish.

A considerable elongation of the alimentary tract was found in Rhodeus sericeus amarus (Bloch), progressing with the growth of the body and related to a change in the nature of feeding items.

In order to find out how the food of young fish was differentiated, the average numbers of components were calculated (tab. 3). The food of Cobitis taenia L. and three-spined and nine-spined sticklebacks became more differentiated as the body length increased. The reverse or no relationship was observed in other species.

The size of the food organisms in general closely depended on the size of fish (Figs. 2, 3), but also on its specificity. The smallest food organisms were found in the fry of species known to be plankton-feeding in the adult age (bleak, Leucaspius delineatus) and of small perch. The bigest food organisms appeared in species apt to be predatory (three-spined stickleback and large perch), as well as in rudd which when adult, feeds lergely on plant food. A high conformity of food as regards size and a considerably  lower one as regards its constituency leads to the assumption that size of food organisms is decisive for its being chosen by young fish.

It was found that in some series a considerable part of fish had empty alimentary tracts (tab. 4). In roach, empty alimentary tracts occured exlusively in spring.