Suplement CIII
Przegląd Zoologiczny, T. XXVIII, 1984, s. 561-562
Krytyki i oceny
W. J. A. J. Smeets, R. Nieuwenhuys, B. L. Roberts: The Central Nervous System of Cartilaginous Fishes. Structure and Functional Correlations. Springer-Verlag, Berlin,-Heidelberg-New York, 1983, 266 str., 51 ryc. w tekście, 139 ryc. w atlasie. Cena US $ 150.00
W ostatnich latach wyraźnie wzrasta zainteresowanie biologów rybami chrzęstnymi. Budowa centralnego układu nerwowego oraz zachowanie tych ryb okazały się bardziej skomplikowane niż to początkowo przypuszczano. Zwraca uwagę stosunek wagi mózgu do wagi ciała, który u ryb chrzęstnych znacznie przekracza proporcje występujące u innych bezowodniowców, w wielu przypadkach mieści się w zakresie charakterystycznym dla ptaków i ssaków. Informacje dotyczące struktury i funkcji mózgu ryb chrzęstnych nie są jednak wystarczające dla pełnego wyjaśnienia biologicznego znaczenia tego faktu. Mimo, że o centralnym układzie nerwowym ryb chrzęstnych nagromadzono ostatnio wiele wiadomości, nadal odczuwa się brak badań z zakresu neuromorfologii tych pod wieloma względami bardzo interesujących ryb. Obecna monografia wypełnia tę lukę. Autorzy przeprowadzili dokładne badania struktury i funkcji centralnego układu nerwowego u przedstawicieli czterech gatunków ryb chrzęstnych. Trzy z nich (Squalus acanthias, Scyliorhinus canicula i Raja clavata), to przedstawiciele Elasmobranchii, czwarty (Hydrolagus collei), prezentuje Holocephali. Jest to wybór dobrze przemyślany. Mózg ryb chrzęstnych wykazuje bowiem dość znaczne różnice międzygatunkowe, szczególnie w budowie kresomózgowia i móżdżku. Wybrani przedstawiciele dobrze oddają zasadnicze cechy głównych grup ryb chrzęstnych. Jednocześnie, należą do powszechnie używanych w laboratoriach naukowych przedstawicieli ryb chrzęstnych.
Książka jest podzielona na dwie części, tekst i atlas. We wstępie do części pierwszej przedstawiono ogólną morfologię centralnego układu nerwowego. Opis uzupełniają rysunki ilustrujące zróżnicowanie poszczególnych oddziałów mózgu omawianych gatunków. Następne rozdziały zawierają szczegółową analizę cytoarchitektoniki mózgu.
Przeprowadzone badania wnoszą szereg nowych informacji o układzie i zagęszczeniu komórek nerwowych w skupieniach, o wielkości i kształcie neuronów oraz rozmieszczenia substancji Nissla. Na szczególną uwagę zasługują zestawienia jąder substancji szarej w mózgach badanych gatunków. Połączenia nerwowe w obrębie mózgu oraz drogi łączące mózg i rdzeń opisano na przykładzie Scyliorhinus canicula. Omówiono również budowę, funkcję, regenerację oraz rozwój zarodkowy rdzenia kręgowego. W drugiej części przedstawiono komplet ilustracji zawierający przekroje mózgu w płaszczyźnie strzałkowej, serie poprzecznych przekrojów mózgu, topologiczne mapy pnia mózgu oraz topograficzne rekonstrukcje jąder substancji szarej w pniu mózgu, międzymózgowiu i kresomózgowiu.
Książka jest pierwszym porównawczym opracowaniem cytoarchitektoniki mózgu ryb chrzęstnych. Specyfika budowy mózgu ryb chrzęstnych, a szczególnie duże rozproszenie i słabe wyodrębnienie jąder substancji szarej w przednich oddziałach mózgu, wymagała żmudnej i dokładnej analizy. Z reguły opisywane struktury opatrzono komentarzem o ich funkcjonalnym znaczeniu. Autorzy wysuwają nowe poglądy na funkcjonowanie pozawęchowej części kresomózgowia ryb chrzęstnych. Podnoszą również wiele problemów czekających na rozwiązanie. Dzięki temu, książka stanowi nie tylko syntezę aktualnej wiedzy w tej dziedzinie, ale pełni również funkcję inspirującą. Jest to przede wszystkim książka dla specjalistów. Może również służyć jako podstawa i przewodnik w fizjologicznych, biochemicznych i biofizycznych badaniach mózgu ryb chrzęstnych, gdzie szczególnie przydatny będzie doskonale opracowany atlas.
Jolanta Bartmańska
http://apsl.edu.pl/spb/pliki/nr6/romanow.pdf
http://www.racjonalista.pl/index.php/s,38/t,39487
http://bc.mbpradom.pl/dlibra/plain-content?id=10477
http://bc.mbpradom.pl/dlibra/plain-content?id=10478
http://www.pmcg.co.me/NM2/adobe%20radovi/engl/Lazarevic_et_al_NM2e.pdf