Suplement CXIX
G. Badura, J. Kaj, B. Włoszczyński. Obserwacje nad przebiegiem i efektywnością tarła naturalnego płoci (Rutilus rutilus. L). WSR Poznań, XXII, 1964, s. 3-11
GRAŻYNA BADURA, JÓZEF KAJ, BOGDAN WŁOSZCZYŃSKI
OBSERWACJE NAD PRZEBIEGIEM I EFEKTYWNOŚCIĄ
TARŁA NATURALNEGO PŁOCI (RUTILUS RUTILUS L.)
Z Katedry Rybactwa
Wiadomości o przebiegu i efektywności tarła naturalnego naszego najpospolitszego gatunku ryby, jakim jest płoć, są dość skąpe. Przedstawione niżej wyniki, uzyskano na podstawie obserwacji, przeprowadzonych w warunkach naturalnych. Obserwacje przeprowadzono z myślą pogłębienia znajomości rozrodu tego gatunku oraz w celu praktycznego wykorzystania uzyskanych wyników.
Materiał i metodyka
Obserwacje przeprowadzono na jeziorze Gorzyń, położonym w powiecie międzychodzkim. Jezioro Gorzyń, o powierzchni 80,1 ha maksymalnej głębokości 34,0 m, średniej 14,75 m zaliczyć można do jezior mezotroficznych [4]. Roślinność naczyniowa, porastająca wąski pas litoralu jest bardzo uboga tak pod względem gatunkowym jak i ilościowym. Pas oczeretów rzadko przekracza szerokość pięciu metrów. W skład roślinności wchodzą następujące gatunki: Phragmites communis Trin., miejscami Typha angustlfolia L. i Schoenoplectus lacustris /L./ Palla. Z roślinności podwodnej występują: Potamogeton lucens L., Potamogeton pectinatus L., Potamogeton perfoliatus L., Myriophyllum spicatum L. Nad brzegmi Carex sp., Acorus calamus L.
Badania przeprowadzono w czasie od od 1 V do 19 V 1960 roku.
Do ścisłych obserwacji wytypowano, z siedmiu zlokalizowanych, dwa tarliska naturalne, stanowiące odrębny dla siebie biotop. Celem uzyskania danych porównawczych, równolegle do tarlisk naturalnych, ustawiono od strony pelagialu, tarliska sztuczne, w postaci umocowanych do dna krzaków jałowca. Odległość tych ostatnich od tarlisk naturalnych wynosiła 5,0 metrów. Tarliska sztuczne zatopiono na głębokości 1,0 — 1,5 i 0,25 — 0,5 metra pod powierzchnią wody.
Codziennie przeprowadzano pomiary temperatury, pH wody i określano zawartość tlenu. Pomiary przeprowadzano o godzinie 700, 1300i 1800. Ilość ikry, złożonej na tarliskach naturalnych obliczano w prostopadłościanie, o powierzchni podstawy 100 cm² i wysokości zależnej od głębokości wody. Podobnie obliczano ilość ikry, złożonej na tarliskach sztucznych. Ilość ikry obliczano jako średnią z trzech prób, pobranych z każdego tarliska. Obliczanie ikry w prostopadłościanie było uzasadnione obecnością ikry, nie tylko na roślinności, ale i na opadłych na dno liściach i korzeniach drzew.
Stopień zaplemnienia badano każdorazowo w stosunku do 100 ziaren ikry, pobieranych z roślin, dna i jałowca. Procent śmiertelności obliczano trzykrotnie w ciągu dnia, w stosunku do ilości ikry, znajdujących się na powierzchniach kontrolnych. Ikrę martwą każdorazowo usuwano.
Rozwój embrionalny badano od momentu złożenia ikry do chwili wylęgnięcia się larw. Ikrę pobierano trzykrotnie w ciągu dnia.
Tarło
a) Termin i czas tarła. Gromadzenie się płoci na tarło zaobserwowano 6 V 1960 roku. Na podstawie przeprowadzonych odłowów kontrolnych stwierdzono, że na tarło gromadzą, się osobniki w wieku od trzech do siedmiu lat. Samice stanowiły 44,0, a samce 56,0 procent złowionych osobników. Rozpoczęcie tarła zaobserwowano 10 V o godzinie 900 rano. Ikra została najpierw złożona na tarliskach naturalnych, a w cztery godziny potem na tarliskach sztucznych. Tarło odbywało się ze zmiennym nasileniem w ciągu trzech dni do 12 V. Średnia temperatura dobowa wody w czasie tarła wynosiła +14,7°C.
Równocześnie przeprowadzono obserwacje fenologiczne, i stwierdzono, że w tym czasie przekwita Hepatica nobilis Garsault, Convalaria maialis L. jest w pełni ulistniona i rozwija pąki kwiatowe, u Phragmites communis Trin. wyrastają pierwsze pędy tegoroczne, a na krótko przed tarłem zaczyna kwitnąć Carex acutiformis Ehr.
b) Charakterystyka tarlisk naturalnych. Z siedmiu zaobserwowanych tarlisk naturalnych, wytypowano do dalszej obserwacji dwa tarliska.
Charakterystykę ich podaje tabela 1.
Tabela 1
Charakterystyka obserwowanych tarlisk
. Tarlisko 1 Tarlisko 2
Powierzchnia m² 39,5 0,99
Długość m 38,0 6,50
Szerokość m 1,04 0,45
Głębokość m 0,17 0,43
Dno piasek muł
Ekspozycja południowa północno-zachodnia
Oświetlenie pełne zacienione
Na omawianych tarliskach występowały te same rośliny. Zagęszczenie o ich na 1 m² na obu tarliskach było podobne: Phragmites communis Trin. — łodyg ubiegłorocznych — 39, pędów tegorocznych — 35, Carex acutiformis Ehr. — 97, Myriophyllum spicatum L. — 5.
c) Stopień zaplemnienia i ilość złożonej ikry. Zaplemnienie ikry 100 procent. Ikra była składana na obserwowanych tarliskach kilkakrotnie w czasie tarła. Obliczenia złożonej ikry przeprowadzono po zakończeniu tarła. Na tarliskach naturalnych złożono: tarlisko 1 — 9 388 375, tarlisko 2 — 3 764 915, a na równolegle założonych tarliskach sztucznych: tarlisko 1 — 1 237 000, tarlisko 2 — 466 290 ziaren ikry.
d) Warunki fizykochemiczne wody i meteorologiczne w czasie tarła. Temperatura powietrza wynosiła średnio +18,5°C. W okresie tarła wiały słabe wiatry, nasłonecznienie było silne. Temperatura wody wynosiła średnio +15,1°C. Zawartość tlenu wynosiła 12,4 mg/l, a pH — 7,0.
Rozwój embrionalny
a) Warunki fizykochemiczne wody. W czasie rozwoju embrionalnego średnia temperatura wody dla tarliska pierwszego wynosiła +16,5°C (wahania dobowe +14,3°C — +20,2°C), a dla drugiego +17,1°C i wahania dobowe +14,60 — +20,6°C). Maksymalna zawartość tlenu w wodzie wynosiła dla pierwszego tarliska 14,7, a dla drugiego 17,2 mg/l. Nie stwierdzono wahań pH wody, które dla pierwszego wynosiło średnio 7,3, a dla drugiego 7,2.
b) Rozwój embrionalny. Fazy rozwoju embrionalnego podaje tabela 2.
Tabela 2
Fazy rozwoju embrionalnego
Kolejna Pigmentacja Zmiany morfologiczne i anatomiczne
godzina
rozwoju
— — —
21 — wystąpił wałek mezodermalny
65 — początek tworzenia się embrionu
72 — embrion uformowany, zabarwiony białawo,
. opasuje częściowo woreczek żółtkowy,
. widoczna głowa z zaczątkiem oczu, oczy
. bez pigmentu
99 początek wydłużenie embrionu, embrion okolił
. pigmentacji prawie cały woreczek żółtkowy, oczy
. wyraźne z różową tęczówką
126 wyraźna oczy wyraźnie pigmentowane ciemne widoczne
. źrenice, embrion drga w osłonce, widać pasemka
. krwi, partia ogonowa wyprostowana
141 ,, w ciemnej plamce oka wyraźnie zarysowana źrenica,
. zaczątki płetw piersiowych, embrion porusza się
. energicznie w osłonce
163 ,, embrion stara się wyprostować, gałka oczna z wyraźną źrenicą
195 ,, embrion rozprostowuje się przylegając do przedniej części
. woreczka żółtkowego. Widać prace serca. Krwioobieg
. sięga do końca ciała
219 ,, larwa o długości 5 — 7 mm, woreczek żółtkowy znacznie
. mniejszy, wydłużony, wyraźny pęcherz pławny, płatki
. skrzelowe, przewód pokarmowy uformowany, płetwy
. piersiowe wyraźne po bokach ciała
Rozwój embrionalny trwał 10 dni. W przypadku tarliska pierwszego okres rozwoju embrionalnego, przy średniej temperaturze wody +16,5 C, trwał 165, a w przypadku tarliska drugiego, przy średniej temperaturze wody +17,1°C, 171 stopniodni.
c) Straty. Zaobserwowane straty podaje tabela 3.
Tabela 3
Straty w ikrze podczas rozwoju embrionalnego w procentach
Data Faza Tarlisko
obserwacji rozwojowa naturalne sztuczne naturalne sztuczne
. 1 1 2 2
10 V — — — — —
11 V — — — — —
12 V początek
. tworzenia 5,8 1,6 8,8 2,3
. się embrionu
13 V ,, 2,1 1,0 2,9 2,9
14 V ,, 3,3 1,3 7,6 1,4
15 V pigment oczu
. wyraźny 1,2 1,0 1,1 2,4
16 V zróżnic. źrenicy 3,1 1,6 4,3 1,5
17 V wylęg pojedynczy 2,5 0,8 2,6 0,4
18 V wylęg masowy 2,5 0,8 2,6 0,4
19 V koniec wylęgu — — — —
Łączny procent strat 20,5 8,4 30,4 14,3
Powstałe straty były wynikiem śmiertelności naturalnej. Jak z tabeli 3 wynika,że największa śmiertelność zaistniała w okresie od początku tworzenia się embrionu do zaoczkowania.
Uwzględniając łączny procent strat, stwierdzić trzeba, że tarlisko pierwsze posiadało korzystniejsze warunki rozwojowe dla złożonej ikry aniżeli tarlisko drugie. Straty na tarliskach sztucznych były znacznie niższe od strat, jakie miały miejsce na sąsiadujących tarliskach naturalnych.
Szkodniki świata zwierzęcego
W ostatnim dniu obserwacji stwierdzono, że na tarliskach naturalnych pozostało około 30 procent złożonej ikry. Na tarliskach sztucznych ilość złożonej ikry zmniejszyła się o straty powstałe na skutek śmiertelności naturalnej. Ikra, złożona na tarliskach naturalnych niszczona była tak przez ryby drapieżne (okoń, szczupak, węgorz ) jak i przez ptaki wodne (dzikie kaczki, kurki wodne, łyski).
Dyskusja nad wynikami
Przeprowadzone obserwacje wykazały, że w 1960 r. płoć przystąpiła do tarła, gdy woda osiągnęła temperaturę +14,7°C. Pliszka [6] zaobserwował tarło płoci już przy temperaturze wody +14,0°C. Tarło odbywa się ze zmiennym nasileniem w ciągu dnia. Przeprowadzone obserwacje fenologiczne wykazały, że przed lub w czasie tarła przekwita Hepatica nobilis Garsault, Convalaria maialis L. posiada rozwinięte liście i rozwija pąki kwiatowe, u Phragmites communis Trin. wyrastają pierwsze pędy tegoroczne, a Carex acutiformis Ehr. zaczyna kwitnąć. Obserwacje własne uzupełniają dane Bernatowicza [1,2]. Pliszka [6] podaje, że płoć odbywa tarło na głębokości 0,3 — 1,0 metra. W warunkach jeziora Gorzyń tarliska płoci leżą na głębokości 0,17 — 0,43 metra. Przyjąć można, że warunki fizykochemiczne, panujące w okresie rozwoju embrionalnego ikry, znajdowały się w granicach optimum.
Rozwój embrionalny trwał 165 — 171 stopniodni, przy temperaturze wody +16,5 — +17,1°C. Rozwój embrionalny sztucznie zaplemnionej ikry trwał, jak to stwierdzili Kaj i Maniewska [5] 285,5 stopniodni przy temperaturze wódy od +10,9 do +12,2°C. Skrócenie rozwoju embrionalnego, na skutek oddziaływania wyższej temperatury znane jest jut na przykładzie innych gatunków ryb.
W okresie rozwoju embrionalnego, straty powstałe na skutek naturalnego obumierania wahały się w zależności od rodzaju tarliska i wynosiły 20,5 — 50,4 procent na tarliskach naturalnych, a 8,4 – 14,3 procent na tarliskach sztucznych (krzaki jałowca). Dziekońska [3] podaje, że śmiertelność naturalna ikry na tarliskach leszcza dochodziła do 19,6 procent. W wyniku żerowania drapieżnych gatunków ryb (okoń, szczupak, węgorz) i przez ptaków wodnych (dzikie kaczki, kurki wodne, łyski) na tarliskach pozostało około 30,0 procent złożonej ikry. Strat tych nie stwierdzono na tarliskacb sztucznych.
WNIOSKI
1. Tarło płoci, w jeziorze gorzyńskim w 1961 roku odbyło się przy temperaturze wody +14,7°C.
2. W okresie tarła przekwita Hepatica nobilis Garsault /Convalaria maialis L. posiada rozwinięte liście, u Phragmites communis Trin. wyrastają pierwsze pędy, kwitnąć natomiast zaczyna Carex acutiformis Ehr.
3. Tarło płoci ma miejsce na głębokości 0,3 — 1,0 metra.
4. Rozwój embrionalny ikry, przy temperaturze wody +16,5 — +17,1°C trwał od 165 do 171 stopniodni.
5. Straty powstałe na skutek naturalnej śmiertelności zależą od rodzaju tarliska i wynosiły 20,5 — 30,4 procent na tarliskach naturalnych, a 8,4 – 14,5 na tarliskach sztucznych.
6. W końcowej fazie rozwoju embrionalnego złożonej ikry, na tarliskach naturalnych pozostało 50,0 procent ikry. Powstałe straty były wynikiem żerowania ryb i ptaków wodnych.
LITERATURA
1. Bernatowicz J., 1955, Stadia rozwojowe niektórych roślin naczyniowych jako wskaźnik tarła ryb. Roczniki Nauk Roln. Tom 69, z. 4, s. 547-557.
2. Bernatowicz J. , 1962, Obserwacje nad fenologią rozrodu ryb. Roczniki Nauk Roln. Tom 81, z. 2 s. 307-332.
3. Dziekońska J. , 1957, Badania nad wczesnymi stadiami rozwoju ryb. Polskie archiwum Hydrobiologii. Tom III (XVI). s. 291-325.
4. Kaj J., 1955. Sieja jezior międzychodzkich PTPN, Prace Komisji Nauk Roln. i Leśnych, Tom II, z. 9, s. 30.
5. Kaj J., Maniewska H. , 1962, Przebieg rozwoju embrionalnego i postembrionalnego płoci (Rutilus rutilus L.) w warunkach wylęgu sztucznego. Roczniki WSR w Poznaniu. Tom XII. s. 69-78.
6. Pliszka F., 1953, Spostrzeżenia nad wpływem warunków rozrodu ryb jeziornych na liczebność ich stadiów młodocianych. Polskie Archiwum Hydrobiologii. Tom I (XIV). s. 165-188.
G. Badura, J. Kaj, E. Włoszczyński
OBSERWATIONS ON THE COURSE AND EFFECTIVENESS OF NATURAL
SPAWNING OF RUTILUS RUTILUS L.
Summary
In 1960 the Rutilus began sprawning pn the mesotrophic lake Gorzyń when water attained a temperature of +14,7°C. The spawning took place exclusively in day-time. During spawning Hepatica nobilis Garsault ceases blossoming, Convalaria maialis L. has developed leaves and develops flower buds, on Phragmites communis Trin grow the first shoots of the year. Carex acutiformis Ehr. begins to blossom before the spawning. Spawning took place at a depth of 0,17 — 0,43 meters. The eggs were deposited on dead parts of plants as well as on live plants. Insemination of the spawn reached 100%. The embryonic development lasted 165 — 171 days — degrees at an average water temperature of +16,5 — +17,1°C
As a result of natural mortality, the losses, according to the situation of the natural spawning ground, amounted to 28,5 — 30,4%. On artifical spawning grounds these losses were considerably smaller and amounted te 8,4 — 14,3%. As a result of pests from the animal world preying (perch, pike, eel, wild ducks, coots) there remained on the spawning grounds about 30% of the deposited eggs.
И. Бадура, И. Кай, Б. Влощински
НАБЛЮДЕНИЯ ПРОЦЕССА И ЭФФЕКТИВНОСТИ ЕСТЕСТВЕННОГО ИКРОМЕТАНИЯ
У ПЛОТВЫ (RUTILUS RUTILUS L.)
Резюме
В 1960 г. плотва начала икроменание в меэотрофическом озере Гожинь когда вода достигнула температуру +14,7°C. Икрометание произошло исключительно в течении дня. Во время икрометания отцветает Hepatica nobilis Carsault, Convalaria maialis L. имеет развитые листья и развивает цветочные бутоны, у Phragmites communis Trin. вырастают первые побеги нынешего года. Carex acutiformis Ehr. начинает цвести до икрометания. Икрометание происходило на глубине 0,17 — 0,43 метра. Икра была складывана так на обмёрших частях растений как и на живых растениях.
Оплодотворение икры было 100-процентное. Эмбриональное развитие продолжалось 165 — 171 градусодней при средней температуре воды +16,5 — +17,1°С. Вследствие естественной смертности убытки состявляли, в зависимости от положения естественного нерестелища, от 20,5 — 30,4 процента, на искусственных нерестелищах эти убытки были значительно меньшие и составляли от 8,4 — 14,3 процента. Вследствие вредителей животного мира (окунь, шука, угорь, дикие утки, лысуха, водяные курочки) осталось около 30% икры на нерестелищах.