Suplement CLXXX

Biuletyn Morskiego Instytutu Rybackiego Gdynia, styczeń-kwiecień 1984 • Rok XV • Nr 1-2 (81-82) • s. 34-38

 

Wojciech Pelczarski

WYNIKI KOOPERACYJNEGO PROGRAMU ZNAKOWANIA
REKINÓW W 1982 R.

THE RESULTS OF THE COOPERATIVE SHARK TAGGING
PROGRAMME IN 1982

W roku 1982, podobnie jak w latach poprzednich, w ramach Kooperacyjnego Programu Znakowania Rekinów prowadzonego pod kierownictwem NMFS NFC Narragansett na statkach różnych typów i bander zostało oznakowanych 4487 rekinów, reprezentujących 38 gatunków. W programie tym brał udział również Morski Instytut Rybacki, który z tytułu uczestnictwa uzyskał z NMFS Narragansett informacje о przebiegu i wynikach znakowania. Na podstawie tych informacji opracowano niniejszy artykuł.

Spośród wszystkich oznakowanych rekinów 54% stanowił żarłacz błękitny Prionace glauca, po około 10% żarłacz Milberta (Carcharhinus milberti i żarłacz śniady Carcharhinus obscurus, natomiast pozostałe gatunki rekinów nie przekraczały indywidualnie po 5% całości.

Znakowanie rekinów ma na celu głównie poznanie kierunków, rozległości i charakteru ich wędrówek. Przy okazji pozwala na wyjaśnienie innych zagadnień związanych z biologią, między innymi tempa wzrostu, trybu życia i zachowania się w różnych warunkach. Liczba oznakowanych i ponownie złowionych rekinów może być pomocna w ustalaniu intensywności połowu, a rodzaje narzędzi, przy pomocy których zostały złowione, wskazują jakie typy narzędzi są efektywne w połowach rekinów. Wzrastające zainteresowanie rekinami jako zasobami było jednym z ważniejszych powodów, dla których powstał Kooperacyjny Program Znakowania Rekinów, prowadzony z funduszy i pod nadzorem NOAA. Znakowanie dotyczyło ryb, które złowione zostały różnymi narzędziami w kilku rejonach Atlantyku, przede wszystkim u wybrzeży USA.

W akcji znakowania wzięli udział przede wszystkim amerykańscy rybacy-amatorzy, używający węd z pokładu motorówek. Duży udział w znakowaniu miały załogi amerykańskich taklowców oraz amerykańscy obserwatorzy na pokładach obcych taklowców, łowiących w strefie wyłącznego rybołówstwa USA, a także naukowcy z r.v. „Geronimo”. W ramach Kooperacyjnego Programu Znakowania Rekinów, prowadzonego pod kierownictwem NMFS NFC Narragansett, bierze udział r.v. „Wieczno”. W trakcie trzech rejsów na połowy dużych ryb pelagicznych w rejonie środkowego Atlantyku, które odbyły się w latach 1981 —1983, oznakowano łącznie 883 rekiny.

Wszystkie oznakowane na „Wiecznie” rekiny złowiono na takle.

Do znakowania używano dostarczonych z Narragansett znaczków strzałkowych. Znaczek taki składa się ze stalowej strzałki (kotwiczki), do której na kilkunastocentymetrowej grubej żyłce przymocowana jest plastikowa zakręcana kapsułka z otworami dla przepływu wody. W kapsułce znajduje się zwinięta w rulonik plastikowa kartka z kolejnym numerem znaczka oraz tekstem, mówiącym со należy zrobić i gdzie należy odesłać znaczek po złowieniu oznakowanej nim ryby. Tekst jest w językach tych państw, których statki łowią tuńczyki na Atlantyku.

Znakowanie rekinów na „Wiecznie” dokonywane było po podprowadzeniu rekina na przyponie do samej burty, tak aby grzbiet jego znalazł się na powierzchni wody. Za pomocą długiej bambusowej tyczki, zakończonej specjalnym ostrym bolcem do mocowania kotwiczki, należało w odpowiednim momencie, mocno uderzając, trafić bolcem w okolice płetwy grzbietowej (na rys. 1 obszar oznaczony linią przerywaną), tak aby cała strzałka została wbita pod skórę. Po oznakowaniu uwalniano rekina, usuwając hak z pyska lub odcinając przypon. Odpowiednie dane rekina oraz pozycje połowu opisywano na specjalnej karcie. Po rejsie wszystkie takie karty wysyłano do NMFS Narragansett, gdzie prowadzona jest ewidencja całego Programu.

miejsce znakowania
tag position

Rys. 1. Sylwetka rekina z miejscem znakowania (podstawa pierwszej płetwy grzbietowej)

Fig. 1. Shark with tag in place (base of 1st dorsal fin).

Szczęśliwy rybak, względnie wędkarz, który złowi oznakowanego rekina powinien przesłać znaczek (lub jego numer) wraz z pozycją połowu oraz innymi informacjami dotyczącymi tego rekina na adres podany na znaczku. Otrzyma za to 5 USD lub ich równowartość, czyli na przykład polski rybak otrzyma czek do Banku Handlowego S.A. na sumę około 600 zł.

Jak podali naukowcy kierujący akcją, w ciągu 1982 r. złowiono powtórnie 139 ryb oznakowanych w 1982 r. i w latach poprzednich. Spośród tych 139 ryb 52% było oznakowanych przez amerykańskich rybaków—amatorów, 9% przez załogi taklowców USA, 11% przez amerykańskich obserwatorów na obcych taklowcach, 17% przez naukowców na r.v. „Geronimo”, 9% przez naukowców na r.v. „Wieczno” oraz 2% przez biologów z NMFS i inne osoby.

W ogólnej liczbie odzyskanych znaczków główne gatunki rekinów stanowiły:

żarłacz błękitny
Prionace glauca — 47%
ostronos
Isurus oxyrinchus — 11%
żarłacz Milberta
Carcharhinus milberti — 7%
rekin tygrysi
Galeocerdo cuvieri — 6%
pozostałe 11 gatunków — 26%
ryby kostnoszkieletowe — 4%

Źródłem odzyskanych znaczków w 1982 r. byli amerykańscy rybacy-amatorzy — 41% znaczków, taklowce USA – 24%, inni rybacy amerykańscy — 6%, obce taklowce — 21%, inni obcy rybacy — 9% (w tym 1 znaczek z „Wieczna”). Dwie ostatnie grupy stanowili rybacy z 15 państw: Japonii — 16, Meksyku — 6, Korei – 5, Kuby — 6, Hiszpanii — 5, Taiwanu — 2, Kanady — 1 i z innych państw 8 znaczków.

Otrzymane wyniki potwierdzają duży udział żarłacza błękitnego w połowach prowadzonych różnymi metodami i narzędziami. Świadczą też o pewnej równomierności występowania rekinów w połowach. Nadesłane znaczki pozwoliły między innymi na ustalenie kierunków wędrówek rekinów oraz na obliczenie średniego tempa, w jakim odbywają.

Główne kierunki i schematyczne trasy wędrówek rekinów, określone na podstawie informacji z odzyskanych znaczków, przedstawia rysunek 2.

Rekordzistą pod względem zasięgu wędrówek okazał się żarłacz błękitny, który w ciągu 25 miesięcy pokonał trasę liczącą 2980 mil od wybrzeży stanu Nowy Jork do rejonu na południowy zachód od Wysp Zielonego Przylądka. Żarłacz błękitny był również przykładem rekina odbywającego wędrówki w różne rejony Atlantyku. Znakowane przy północnych wybrzeżach USA żarłacze błękitne złowiono zarówno po drugiej stronie Atlantyku – w pobliżu Azorów, Wysp Kanaryjskich, przy Maderze i przy Wyspach Zielonego Przylądka, jak i w wodach Morza Karaibskiego i Zatoki Meksykańskiej.

Spośród oznakowanych żarłaczy błękitnych 10 osobników pokonało dystans ponad 2 tys. mil, 5 osobników ponad 1 tys. mil, 4 ponad 500 mil, 10 ponad 200 mil, 10 ponad 100 mil, a ponad 27 złowiono w promieniu mniejszym niż 100 mil od miejsca znakowania.

_________ wędrówki rekinów znakowanych przez Amerykanów
.                     migrations of sharks tagged by U.S. scientists

………….. wędrówki rekinów znakowanych przez autora na r.v. „Wieczno”
.                     migrations of sharks tagged by the author on R.V. WIECZNO

Rys. 2. Główne kierunki i schematyczne trasy wędrówek rekinów w Atlantyku (na podstawie wyników znakowania w latach 1976-1982)

Fig. 2. Main directions and schematic migration routes of sharks in the Atlantic (based on tagging results 1976-1982)

 Aż do roku 1982 uczeni amerykańscy uważali, że żarłacze błękitne zamieszkujące półkulę północną Atlantyku nie przechodzą na półkulę południową. Wyłom w tej teorii uczynił jeden z żarłaczy błękitnych, oznakowanych na „Wiecznie” około 600 mil na północ od równika, który został po 2 miesiącach powtórnie odłowiony w rejonie na południowy zachód od wyspy Ascension рo pokonaniu trasy około 1240 mil z średnią prędkością prawie 20 mil na dobę. Taka prędkość jest bliska maksymalnej dobowej prędkości, jaką zaobserwowano podczas eksperymentów z dźwiękowym znakowaniem rekinów.

Żarłacz błękitny jest gatunkiem szeroko rozsiedlonym na Atlantyku i istnieją przypuszczenia, że populacja zachodnioatlantycka i wschodnioatlantycka wzajemnie się mieszają. Aby uzyskać dodatkowe informacje, które pozwolą dokładniej wyjaśnić stopień wzajemnego mieszania się tych populacji, Kooperacyjny Program Znakowania Rekinów planuje przeprowadzenie dodatkowych akcji znakowania na wodach u wybrzeży Europy, Afryki i Ameryki Południowej.

Ostronosy, z których odzyskano znaczki, odbywały krótsze wędrówki niż żarłacze błękitne. Rekord odległości wśród ostronosów wynosi 1592 mile i należy do osobnika oznakowanego w 1976 r. przy Oregon Inlet, a odłowionego powtórnie po 46 miesiącach u wybrzeży Trynidadu. Prawie tę samą trasę, bo 1534 mile, lecz w ciągu 56 miesięcy, pokonał inny ostronos, oznakowany w 1975 r. Jeszcze inny znaczek pochodzi z ostronosa oznakowanego u wybrzeży Teksasu, a odłowionego powtórnie przy wschodnich wybrzeżach Florydy. Był to już trzeci ostronos, potwierdzający hipotezę o przemieszczaniu się tych rekinów z Zatoki Meksykańskiej do Atlantyku. Większość pozostałych ostronosów, powtórnie odłowionych w 1982 r., nie oddalała się od wschodnich wybrzeży USA na odległość większa, niż 300 mil, jakkolwiek niektóre osobniki przebywając na wolności po oznakowaniu przez 2—3 lata, mogłyby w tym czasie dalej zawędrować.

Kilka ostronosów oznakowanych przy północno-wschodnich wybrzeżach USA zostało powtórnie złowionych w Morzu Sargassowym oraz przy wschodnich wybrzeżach Małych Antyli i w Morzu Karaibskim. Wszystkie te informacje wskazują na wielokierunkowość wędrówek ostronosów, ale oprócz tego zbyt mało jeszcze wiadomo o ich życiu (szczególnie odnosi się to do dorosłych samic), rejonach bytowania, na przykład żerowiskach czy miejscach rozrodu, aby można już określić generalny schemat ich wędrówek. Jak rzadko trafiają się w połowach duże osobniki ostronosa świadczy fakt, że na wschodnim wybrzeżu USA podano specjalny numer telefonu, pod który należy dzwonić w przypadku złowienia ciężarnej samicy ostronosa, czy złowienie ostronosa ważącego ponad 450 kg.

Trzecim gatunkiem pod względem liczby oznakowanych osobników był żarłacz Milberta. Spośród wszystkich gatunków oznakowanych rekinów był on tym, który najdłużej przebywał „na wolności” od oznakowania do powtórnego złowienia. W porównaniu z ostronosem czy żarłaczem błękitnym, których maksymalny okres przebywania „na wolności” nie przekraczał 4,6 lat, żarłacz Milberta osiągnął rekordowy okres ponad 17 lat pomiędzy oznakowaniem a powtórnym złowieniem, choć odległość pomiędzy tymi dwoma miejscami, jak na tak długi okres czasu, była stosunkowo niewielka — 1948 mil.

Zasadniczym kierunkiem wędrówek żarłacza Milberta, znakowanego przy północno-wschodnich wybrzeżach USA była Zatoka Meksykańska (wybrzeża Meksyku), skąd pochodziła większość zwrotów znaczków.

Stosunkowo znaczna liczba tych rekinów, powtórnie odłowionych w Zatoce Meksykańskiej może wskazywać, że żarłacze Milberta z Atlantyku i z Zatoki Meksykańskiej są prawdopodobnie przedstawicielami tej samej populacji, w obrębie której występuje wysoki stopień mieszania się stada atlantyckiego ze stadem Zatoki Meksykańskiej.

Inne gatunki oznakowanych rekinów, podobnie jak wymienione powyżej, odbywały dość zróżnicowane pod względem zasięgu oraz czasu trwania wędrówki. Dla kilku gatunków odnotowano w 1982 r. nowe rekordy wędrówek, między innymi rekin tygrysi został powtórnie złowiony po 2 latach w odległości około 1500 mil od miejsca znakowania, rekin lis Alopias superciliosus przewędrował około 1050 mil, a ostronos długopłetwy Isurus paucus — około 800 mil. Jako ciekawostkę warto podać, że numery na znaczkach u rekinów powtórnie złowionych po kilku, a nawet po kilkunastu latach były jeszcze czytelne.

SUMMARY

Shark tagging is aimed at determining the directions, distances, and the character of their migrations R.V. WIECZNO, the vessel of the Sea Fisheries Institute, has been taking part in the Cooperative Shark Tagging Programme, directed by scientists from the NMFS NFC at NarraganSett. During three fishing cruises for large pelagic fish in the Central Atlantic in 1981-1983, a total of 883 sharks was tagged. The method of tagging is discussed. The results of the Programme for 1982 are presented on the basis of information obtained from Narragansett. A total of 4,467 sharks was tagged that year and 139 tags were recovered from fish tagged in 1982 or earlier. Blue shark was the main species. The recovered tags served to calculate the distance covered by the sharks between the moment of tagging and recapture and the time it took them to cover it, as well as determine the main directions of their migrations. The record-breaking blue shark covered the distance of 2,980 miles in 25 months. The maximum distances covered by other species were the following: mako — 1,592 miles, sandbar shark – 1948 miles, tiger shark — 1,500 miles, bigeys thresher — 1,050 miles. The map shows schematic migration routes of the tagged sharks. The dotted line denotes the migrations of sharks tagged by the author on the WIECZNO.