Suplement XCVI

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO IM. BOLESŁAWA BIERUTA
Seria B – Biologia, Nr 2, 1957, s. 15-26

IRENA GÓRSKA

WPŁYW PROCESÓW UTLENIANIA NA OBRAZ HISTOLOGICZNY
TARCZYCY RYB

Streszczenie

Wyjęcie ryb z wody doprowadza do obniżenia procesów utleniania, które z kolei wywołują zmiany w obrazie histologicznym gruczołu tarczykowego. Analiza histologiczna gruczołu ilustruje stopień nasilenia jego aktywności wydzielniczej. Tarczyca ryb duszonych przedstawia obraz gruczołu spoczynkowego w przeciwieństwie do gruczołu aktywnego ryb kontrolnych.

Liczne badania nad fizjologią i histofizjologią tarczycy wskazały na jej kierującą rolę w procesach podstawowej przemiany materii i w wielu procesach morfogenetycznych, a z drugiej strony podkreśliły związek między budową histologiczną tego gruczołu, a stopniem nasilenia jego aktywności wydzielniczej. (por. Hirschler [47], Sembrat [5] i [6], Skowron, Jurand, Zajączek, Fidelus [8]). Na tę zależność u ryb zwraca uwagę Hagen [3], opracowując znaczenie gruczołu tarczowego w procesach dojrzewania i przeobrażania węgorza, oraz Buchman [1] na podstawie badań nad tarczycą śledzia i Sembrat [7] opisując wpływ tarczycy na skórę ryb kostnoszkieletowych. Gruczoły dokrewne szczególnie łatwo reagują na bodźce środowiska zewnętrznego zmianami czynności, które z kolei prowadzą do zmian w metabolizmie organizmu. Analiza histologiczna gruczołu tarczykowego pozwala — jak wspomniano wyżej – do pewnego stopnia wyjaśnić stan działalności tego narządu.

Nasuwa się pytanie, jakie zmiany mogą nastąpić w obrazie tarczycy po wyjęciu ryb z ich naturalnego środowiska. Na to zjawisko zwróciła uwagę Buser [2] w swojej pracy nad Gobius capito. Autorka poddała analizie histologicznej gruczoł tarczykowy ryb kontrolnych i ryb trzymanych bez wody przez 3 — 4 godziny. Badania wykazały u ryb duszonych typowy obraz gruczołu mało aktywnego w przeciwieństwie do bardziej aktywnego gruczołu u ryb kontrolnych.

Pracując w Zakładzie Zoologii Ogólnej Instytutu Zoologicznego Uniwersytetu im. Bolesława Bieruta, podjęłam się w nawiązaniu do tej ciekawej pracy przeprowadzenia podobnego doświadczenia na Lebistes reticulatus (Peters). Używając do pracy tego materiału mogłam nie tylko sprawdzić na gatunku ryb słodkowodnych wyniki uzyskane przez Buser, ale — co ważniejsze — mogłam badać osobnika w różnych klasach wieku.

MATERIAŁ I METODY

Przedmiotem moich badań jest wpływ niedostatecznego utleniania tkanek na budowę mikroskopową tarczycy Lebistes reticulatus (Peters). Doświadczenie przeprowadziłam na 85 rybach, w tym były ryby 10-dniowe, 6-tygodniowe, 3-miesięczne i dorosłe. Wszystkie ryby trzymane były w podobnych warunkach, karmione planktonem i wazonkowcami. Temperatura wody wahała się w granicach 18 — 20°C. Ryby młode poddawane duszeniu trzymane były na mokrej bibule przez 1 albo 4 godz., dorosłe na suchej bibule przez 5, 7 albo 10 godz. Ryby kontrolne utrwalałam bezpośrednio po wyjęciu z wody. Ryby młode utrwalałam w całości, rozcinając skórę brzucha, natomiast rybom dorosłym wycinałam szczękę dolną z okolicą skrzelową. Otrzymane w ten sposób kawałki odwapniałam w 5% wodnym roztworze kwasu azotowego. Materiał utrwalałam w płynie Bouina i zatapiałam w parafinie. Skrawki 6-mikronowe barwiłam hematoksyliną Delafielda i eozyną, rzadziej azanem Heidenheina.

OPIS DOŚWIADCZEŃ

Ogółem wykonałam 4 doświadczenia.

DOŚWIADCZENIE 1

Dnia 21. V. 1953 r. stosując opisaną metodę, przeprowadziłam doświadczenie na 31 dziesięciodniowych rybach. Po czterech godzinach duszenia tylko dwie ryby żyły. Obrazy histologiczne pęcherzyków gruczołowych tych ryb wykazały niski nabłonek, jądra silnie spłaszczone; koloid niejednorodny, ściśle przylegający do pęcherzyka, po barwieniu azanem wykazywał kolor czerwony (tabl. I, rys. 2). Tarczyca ryby kontrolnej daje odmienny obraz. Dość wysoki nabłonek, jasne okrągłe jądra, koloid niejednorodny, często brzeżnie zwakuolizowany (tabl. I, rys. 1). Obraz histologiczny tego gruczołu przemawia za stanem czynnym. W tarczycy ryb duszonych przez 1 godzinę nie zauważyłam wyraźnych różnic w porównaniu z kontrolą.

DOŚWIADCZENIE 2

Dnia 24. VIII. 1953 r. przeprowadziłam doświadczenie na 8 rybach 6-tygodniowych. Po czterech godzinach duszenia dwie ryby żyły. Obrazy tarczycy odpowiednich ryb kontrolnych, starszych niż w doświadczeniu pierwszym, oraz ryb duszonych nie przedstawiały zasadniczych różnic w porównaniu z doświadczeniem (tabl. I, rys. 3 i 4); jedynie koloid gruczołu ryb kontrolnych miał strukturę bardziej jednorodną.

DOŚWIADCZENIE 3

Dnia 25. VIII. 1953 r. przeprowadziłam badanie na 10 rybach 3-miesięcznych. Po czterech godzinach duszenia trzy ryby żyły. Po czterech godzinach duszenia trzy ryby żyły. Obrazy tarczycy ryb duszonych, podobnie jak w poprzednich doświadczeniach, przemawiały za stanem spoczynkowym gruczołu.

DOŚWIADCZENIE 4

Dnia 9. III. 1954 r. przeprowadziłam badanie na 36 dorosłych rybach (23 samicach i 13 samcach). Ponieważ wiek ryb nie był mi znany, starałam się wybierać do doświadczenia ryby mniej więcej podobnej wielkości. W tym eksperymencie ryby trzymane były na suchej bibule. Samice duszone były przez 7 godzin (większość nie żyła) lub przez 10 godzin (z 8 tylko 2 żyły). Wyniki badań histologicznych u samców i samic były identyczne. Tarczyca kontroli wykazywała obraz gruczołu aktywnego, o izopryzmatycznym (kostkowym) nabłonku z okrągłymi jądrami, często brzeżnie zwakuolizowanym, wykazującym po barwieniu azanem kolor niebieski (tabl. I, rys. 5, i tabl. II, fot. 1 i 3). Po 10 godzinach duszenia obraz gruczołu uległ zmianie. Większość pęcherzyków przedstawiała tarczycę spoczynkową, o nabłonku spłaszczonym z ciemnymi jądrami, o koloidzie niejednorodnym, ściśle przylegającym do ścian pęcherzyka, który po „azanie” wykazuje zabarwienie czerwone (tabl. I, rys. 6 i tabl. II, fot. 2 i 4). Nie zauważyłam wyraźnych różnic w obrazie histologicznym gruczołu ryb duszonych przez krótszy i dłuższy czas.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Wyniki moich obserwacji są zasadniczo zgodne ze spostrzeżeniami Buser [2]. Obraz histologiczny tarczycy ryb duszonych ulega zmianie przez obniżenie nabłonka i często odmienny wygląd koloidu.

W doświadczeniu uwzględniłam wiek ryb (z wyjątkiem dorosłych) i płeć, czego Buser nie podała. U samców, które ginęły szybciej aniżeli samice, różnice w obrazie tarczycy ryb kontrolnych i duszonych zaznaczały się nieco wyraźniej. Należy to tłumaczyć mniejszymi rozmiarami ciała oraz szybszą przemianą materii u samców.

Wyjęcie ryb z wody, ze środowiska do którego organizmy te są przystosowane w każdym szczególe swej budowy i we wszystkich przejawach życiowych, pociąga za sobą poważne zaburzenia w metabolizmie, kończące się śmiercią. Zawartość tlenu w wodzie ma doniosłe znaczenie dla nasilenia procesów energetycznych. W wodach ubogich w tlen przemiana materii odbywa się powoli, podstawowe funkcje fizjologiczne zostają obniżone, ryby słabo rosną i narażone są na uduszenie.

Tarczyca, jako część składowa organów regulujących stosunek środowiska zewnętrznego do środowiska wewnętrznego organizmu, reaguje na wpływy ostatniego zmianami budowy i natężeniem procesów wydzielniczych. Dlatego przy analizie histologicznej gruczołu należy przede wszystkim uwzględnić warunki środowiskowe ryb. Moment ten został ten został szczególnie podkreślony w pracy Buser. Znając rolę tarczycy w regulacji procesów utleniania, należałoby dokładniej prześledzić obraz gruczołu tarczykowego odpowiadający temu związkowi. Niemniej jednak można powiedzieć, że z obniżeniem procesu utleniania następuje zahamowanie metabolizmu, znajdujące swoje potwierdzenie i w obrazie histologicznym gruczołu tarczykowego*.

LITERATURA CYTOWANA

[1] Buchman, H., Hypophyse und Thyreoidea im Individualzyklus des Herings Zool. Jahrb., 66, (1940) 191-262.

[2] Buser, J., Remarques concernant l’importance du mode de prelevement de la glande thyreoide sur son aspect histologique. Vie et Milieu., 3, (1952). nr 1, 52-56.

[3] Hagen, F., Die wichtigsten Endokrinen des Flussaals. Zool. Jahrb. Abt. Anat. u. Ontog, d. Tiere., 61, (1936) 467-510.

[4] Hirschler, J., Gruczoły wewnętrznego wydzielania a rozwój rodowy zwierząt kręgowych. Przyroda i Technika 5, (1924) 283-292,’

[5] Sembrat, К., О roli tarczycy w organizmie kręgowców. Kosmos 1 ser. В., 53, (1928) 57-69.

[6] Sembrat, K., Morfogenetyczna rola gruczołów dokrewnych. Kosmos 2 ser. В., 3, (1954) nr 2, 145-153.

[7] Sembrat, К., Wpływ tarczycy na skórę ryb kostnoszkieletowych. Zoologica Poloniae., 7, (1956), nr 1., 1-24.

[8] Skowron, S., Jurand, A., Zajączek, S., Fidelus, J., Endokrynologia Ogólna. I Gruczoł tarczowy, Kraków 1951.

____________________
* Praca magisterska wykonana w Zakładzie Zoologii Ogólnej Instytutu Zoologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego im. Bolesława Bieruta pod kierownictwem Prof. Dr Kazimierza Sembrata.

Panu Profesorowi Kazimierzowi Sembratowi i pani mgr E. Radeckiej za zainteresowanie mnie tym tematem i cenne wskazówki w czasie pracy składam serdeczne podziękowanie.

THE INFLUENCE OF OXIDATING PROCESSES ON THE
HISTOLOGY OF THE THYROID GLAND OF FISHES

Summary

The removal of fish from water lowers the oxidating processes which in turn change the histologic picture of the thyroid gland. The histological analysis of the gland illustrates the degree of intensity of its secretive activity. The thyroid gland of suffocated fish presents the picture of a gland at rest, as opposed to the active gland of control fish.

TABLICA I

Rysunki wykonane przy pomocy aparatu Abbégo przy obiektywie imersyjnym Reicherta 100 i okularze 10 x.

Rys. 1. Tarczyca 10-dniowej ryby kontrolnej
Rys. 2. Tarczyca 10-dniowej ryby duszonej prz2z 4 godz.
Rys. 3. Tarczyca 6-dniowej ryby kontrolnej
Rys. 4. Tarczyca 6-dniowej ryby duszonej przez 4 godz.
Rys. 5. Tarczyca dorosłej ryby kontrolnej (samica)
Rys. 6. Tarczyca dorosłej ryby duszonej przez 10 godz. (samica)

Zdjęcia wykonane przy powiększeniu 150 x.

Fot. 1. Tarczyca dorosłej ryby kontrolnej (samica)
Fot. 2. Tarczyca dorosłej ryby duszonej przez 10 godz. (samica)
Fot. 3. Tarczyca dorosłej ryby duszonej przez 10 godz. (samiec)