Suplement CLXII

PRAWOCHEŃSKI R.: Zmiana zębów gardłowych świnki Chondrostoma nasus (Linnaeus 1758). Rocz. Nauk rol., ser. H, t. 96, z. 1, 1974, s. 89-94, rys., bibliogr., streszcz. ros., ang.

Zmiana zębów gardłowych świnki, podobnie jak u innych ryb karpiowatych, ma miejsce w ciągu całego roku. Jednak w okresie jesiennym i na początku zimy jest ona intensywniejsza. Zęby „zapasowe” umieszczone są pod kością gardłową piątego łuku skrzelowego, w splocie mięśni.

 

ZMIANA ZĘBÓW GARDŁOWYCH ŚWINKI — CHONDROSTOMA
NASUS (LINNAEUS, 1758)

Roman Prawocheński

Akademia Rolnicza w Lublinie, Inst Biol. Podstaw Produkcji Zwierzęcej
Dyrektor Instytutu: doc. dr hab. Witold Głuchowski

Synopsis. The change of pharyngeal teeth in nose carp takes place all year long, similarly as is the case in other carps. However, it is more intensive during the autumn and in the beginning of winter. The „reserve” teeth are situated in a plexus of muscles under the pharyngeal bone of the fifth gils arch.

WSTĘP

Zagadnieniem zmiany zębów gardłowych u ryb karpiowatych (Cyprinidae) zajmowano się od dawna, zarówno z punktu widzenia poznania anatomii jak i taksonomii.

W roku 1821 Jurine [6], badając zęby gardłowe karpia i sposób przeżuwania pokarmu był zdania, że zmiana zębów ma miejsce w ciągu całego okresu życia osobnika. Arcangeli [1] przeprowadzając badania złotych rybek (Carassius auratus) stwierdził przeciwnie, że zmiana następuje tylko jeden raz w życiu. Suworov [8] powołuje się na Griba [4] i podaje, że zmiana zębów następuje w okresie jesiennym lub zimowym. Tenże autor podaje tamże, że w miejsce starego zęba wyrasta zastępczy — nowy. Harder [5] wypowiada się, że zmiana zachodzi w okresie tarła („vorzugsweise zur Laichzeit”). Badania Urbanowicz [9] przeprowadzone na słonecznicy (Leuciscus delineatus) wykazały, że zmiana zębów gardłowych u ryb tego gatunku zachodzi w ciągu całego roku.

Z tego krótkiego przeglądu literatury widać, że autorzy są zgodni co do samego procesu zmiany zębów. Jedyne różnice między nimi polegają na podawaniu terminu tej zmiany. Na tej podstawie karpiowate zaliczane są do polifiodontów.

Opracowując biologię świnki naszych rzek zdecydowano się na prześledzenie tego procesu. U świnki nie był on jeszcze badany.

Świnka w naszych wodach podgórskich stanowi około 70% ogólnie poławianych ryb, w środkowych odcinkach rzek znacznie mniej bo 30%. Tym niemniej jest to jeszcze ryba pospolita, spożywana przeważnie przez ludność biedniejszą, mieszkającą w pobliżu rzek.

MATERIAŁ I METODA

Do badań były zbierane dorosłe świnki ze środkowego biegu Wisły i z Tanwi (dopływ Sanu). Były one pozyskiwane za pomocą drygawic podczas połowów gospodarczych i agregatu elektrycznego na prąd stały przy połowach, mających na celu regulację pogłowia ryb w rzece Tanew. Badania świnek w stadium larwalnym przeprowadzono na wylęgu wyhodowanym w warunkach akwariowych z tarła odbytego w warunkach sztucznych. Ogółem zbadano 20 losowo wyłowionych larw i 80 dorosłych ryb. Larwy świnek mierzono, usypiano uretanem i wykonywano preparaty histologiczne, gdyż wypreparowywanie zębów było technicznie niewykonalne. Niektóre okazy barwiono alizaryną i zatapiano w balsamie. Preparaty histologiczne przeglądano pod mikroskopem i przy stwierdzeniu obecności zębów utrwalano fotograficznie. Położenie zębów gardłowych za przykładem Geyera [3] oznaczano numerami kolejnymi, cyfrą rzymską oraz dużą literą. Zęby „zapasowe” oznaczano odpowiednią cyfrą rzymską i małą literą.

WYNIKI OBSERWACJI I WNIOSKI

Świnka — Chondrostoma nasus (Linnaeus, 1758) — ma zęby ułożone w jednym rzędzie najczęściej 6 — 6, rzadziej 5 — 6, rzadko 6 — 7 jak podaje Berg [2]. W oparciu o układ 5 — 6 oznaczono zęby następująco:

— A IV
A V — A V
a IV, A IV — A IV, a IV
a III, A III — A III, a III
a II, A II — A II, a II
A I — A I

Larwy świnki w chwili wylęgania się nie miały wykształconych łuków skrzelowych, a tym samym były one bez zębów gardłowych. Po 3 lub 4 dniach od chwili wylęgnięcia się, w miarę wzrostu, wykształcały się łuki i widoczne były zaczątki zębów. Po 18 dniach od chwili wylęgnięcia się wyraźnie można było dostrzec 3 spiczaste ząbki, nazwane przez Nikolskiego [7] „pierwicznymi” lub „primary teeth”. Harder [5] określił je jako „nadelspitz”.

Preparat histologiczny sporządzony z larwy o długości 27,3 mm wykazał istnienie zębów gardłowych o układzie jak u ryby dorosłej z tym, że nie wszystkie zęby były wyraźnie zaznaczone. Brak było zębów A VI i A III. Według przyjętego schematu badany osobnik miał następujący układ:

— ?
A V — A V
A IV — A IV
a III, ? — A ?, a III
A II — A II
A I — A I

Należy przypuszczać, że najpierw zmienia się ząb A III. Bowiem obserwacje preparatów wykazały, że zęby wyrastają i zmieniają się w ustalonej kolejności. Najpierw wyrastają po 3 zęby z każdej strony A III, A II i A IV, później nieco A V i A I i wreszcie A VI jednocześnie wyraźnie widoczny jest „zapasowy” ząb a III i a II. Wynika z tego, że zęby w środkowej części kości gardłowej są narażone na ścieranie się i ulegają częstszej zmianie (rys. 1).

Bielogurov cyt. wg Urbanowicz [9] rozróżnia zęby pierwszej generacji, do której zalicza te, które są widoczne u larw i drugiej — u osobników starszych. Ich zęby kształtem, układem i liczbą odpowiadają zębom formy dorosłej. Narybek świnki złowiony w rzece Tanew w okresie jesiennym w wieku 0+ o długości całkowitej 85 mm miał normalnie wykształcone zęby gardłowe w układzie 5 — 6. Ponadto pod lewym łukiem skrzelowym na którym było 6 zębów stałych, wśród splotu mięśni znajdowały się 3 zęby zastępcze — „zapasowe”. Pod prawym łukiem na którym było 5 zębów stałych stwierdzono obecność 2 zębów „zapasowych”. Zęby „zapasowe” były całkowicie wykształcone, o idealnie gładkiej białej powierzchni, zakończone słabym haczykiem, cierna powierzchnia była lekko zagłębiona. Zarówno u osobników młodych jak i u starszych zęby zastępcze umieszczone są w torebkach pod kością gardłową łuku skrzelowego w splocie mięśni. Mięśnie tego splotu powodują cofanie się łuku skrzelowego. Mięsień — musculus refractor arcus branchialum dorsalis inferior — jest zakończony ścięgnem przytwierdzonym do kości. Splot ten przykryty jest mięśniem większym, wg nomenklatury Hardera [5] m. pharyngens traversus. Zarówno poprzednio wymieniony splot mięśni jak i ostatnio podany, wg tego autora mają doniosłe znaczenie przy tworzeniu się zębów gardłowych. Nie udało się stwierdzić w jaki sposób ząb zastępczy przesuwa się na właściwe miejsce, gdyż podczas wypreparowywania zębów uszkodzone zostaje ścięgno na którym trzyma się torebka z zębem „zapasowym” zawartym wewnątrz niej. Wielkość zębów zastępczych, ich kształt i lokalizacja całkowicie odpowiada zębom stałym. To powoduje, że po wyglądzie i położeniu można dokładnie przewidzieć jaki ząb zostanie zmieniony. Wśród zębów „zapasowych” rozróżnić można lepiej wykształcone i gorzej. Na tej podstawie przewiduje się kolejność wymiany. Większość badanych osobników miała najbardziej rozwinięte zęby zastępcze „a II” i „a III”. Należy więc przypuszczać, że ta partia kości gardłowej najbardziej pracuje i zęby z tej partii są najczęściej zmieniane.

Rys. 1. Przekrój przez przełyk larwy świnki — Chondrostoma nasus (Linnaeus,
1758) — longitudo totalis 27.3 mm; longitudo corporis 21.9 mm. AI do AV — zęby
gardłowe

Fig. 1. Section of the esophagus of nose carp — Chondrostoma nasus (Linnaeus,
1758) larva — longitudo totalis 27.3 mm, longitudo corporis 21.9 mm AI-AV
pharyngeal teeth

LITERATURA

1. Arcangeli A., 1908, La dentura del Carassius auratus (L), Rev. Zool. Italiano, 3: 261-340.
2. Berg L. S., 1949, Ryby presnych vod ZSRR i sopredelnych stran, 2, ANZSRR, Moskva: 618-832.
3. Geyer E., 1937, Der Zeitliche Ablauf der Bezahnung und des Zahnwechsels bei Cyprinus carpio, unter besonderer Berücksichtigung des einsömmerigen Karpfens, Jahrb. Morph. Mikr. Anat., Leipzig, 79: 280-354.
4. Grib A. B., 1930, O glotočnych zubach u karpowych, Leningr. Obšč. jestestvoz. 60, 2.
5. Harder W., 1964, Handbuch der Binnenfischerei Mitteleuropas, Band II A, Anatomie der Fische, Stuttgart: 1-308.
6. Jurine L., 1821, Not sur les dents et la mastication des poissons appelées Cyprinus, Mem. Soc. Phys. et d’Hist. nat. de Genève, 1.
7. Nikolskij G. B., 1963, Ekologia Ryb, Moskva.
8. Suvorov E. K., 1948, Osnovy ichtiologii, Leningrad.
9. Urbanowicz K., 1960, Wymiana zębów gardłowych u Leuciscus delineatus (Heckel), Zesz. Nauk U. Ł. II, 7: 55-57.

 

Роман Правохеньски

СМЕНА ГЛОТОЧНЫХ ЗУБОВ У ПОДУСТА — CHONDROSTOMA NASUS
LINNAEUS, 1758)

Резюме

Смена глоточных зубов у карповых рыб давно уже интересовала ихтиологов как с анатомической точки зрения, так и таксономической (1, 3, 4, 6). Взгляды ихтиологов сходны в отношении хода самго процесса, различия имели место в отношении сроков смены глоточных зубов. Поскольку не было в литературе данных этого касающихся процесса у подуста, автор исследовал 20 личинок вывеленных в аквариум в лабораторных условиях, и 80 взрослых рыб словленных в среднем течении Вислы и в притоке Сана — Таневе. Очередности происходящих процессов не удалось установить. Новая генерация зубов расположена в сплетеним мышц между musculus refractor arcus branchialum dorsalis inferior и m. pharyngeus traversus. У молодых рыб особей смена зубов происходит чаще, а сам процесс протекает более осенью и в начале зимы. Чаще всего сменяются средние зубы, обозначенные по Гейеру (3) римской цифрой III.

(Перевод Г. Ролик)

 

Roman Prawocheński

THE CHANGE OF PHARYNGEAL TEETH IN NOSE CARP — CHONDROSTOMA
NASUS (LINNAEUS, 1758)

Summary

The change of pharyngeal teeth in carps in respect of anatomy and taxonomy was the object of interest of reaserchers (1, 3, 4, 6) whose opinions with regard to the course of the process have been generally agreed. Some differences in their opinions have concerned merely the time of pharyngeal teeth change. Because of lack of elaborations of the process in nose carp it was investigated 20 larvae cultured in aquarium conditions, and 80 adult fish catched in the middle part of the Vistula River and in the Tanwia River (a tribute of the San river). The investigations failed to succeed in stating the sequence of changes. The „reserve” teeth are situated in a plexus of muscles between the musculus refractor arcus branchialum dorsalis inferior and the musculus pharyngeus traversus. The change was found to occur more often in the young fish than in the elder ones, and the process to be more intensive in the autumn and in the beginning of winter. The middle teeth, marked with the Roman numeral III after Geyer [3], were found to change the most often.

(Trans, by T. Gronkiewicz)

Wpłynęło do Komitetu Redakcyjnego dnia 5 stycznia 1973 r.

 

Sidebar