Jaszczurki rodzaju Tupinambis Daudin, 1802

Vit, Z., 1977: Jaszczurki rodzaju Tupinambis Daudin, 1802, Przegląd zoologiczny, XXI, 1, s. 74-77.

AKWARIUM i TERRARIUM-AQUARIUM and TERRARIUM

Jaszczurki rodzaju Tupinambis Daudin, 1802

Lizards of the genus Tupinambis Daudin, 1802

ZBYŠEK VIT

Rodzaj Tupinambis zwany teju należy do rodziny Teiidae. Jego przedstawiciele zamieszkują tropikalne i subtropikalne obszary Ameryki Północnej i Południowej wraz z sąsiadującymi wyspami. Jaszczurki należące do rodziny Teiidae na ogół podobne są morfologicznie do jaszczurek z rodziny Lacertidae i tak jak one osiągają małe i średnie rozmiary ciała. Wyjątek stanowi kilka gatunków. Należą do nich: występujący na pustyniach Peru Tejovaranus flavipunctatus Dumeril & Bibron dorastający do 100 cm, doskonale czująca się w wodzie Dracaena guianensis Daudin dorastająca do 125 cm i rodzaj Tupinambis będący przykładem konwergencji, często występującej w świecie zwierzęcym; zamieszkuje podobne nisze ekologiczne jak rodzaj Varanus występujący tylko w Starym Świecie.

Do rodzaju Tupinambis Daudin należą dwa gatunki: Tupinambis teguiocin L. i Tupinambis rufescens Günther. Pierwszy gatunek zamieszkuje Amerykę Środkową oraz Amerykę Południową do Urugwaju i Buenos Aires oraz Argentynę, natomiast T. rufescens przebywa na terenach Ameryki Południowej od północno-wschodniej Brazylii do Urugwaju i Argentyny na poziomie Buenos Aires (Persch, 1973).

Tupinambis teguixin dorasta ponad 1 m, z czego połowa przypada na ogon. Rekordowo duży osobnik został złowiony przez amerykańskiego naukowca Hansa Kriega; teju ważył 4,75 kg i mierzył 139 cm (Müller, 1968). Tupinambis rufescens jest gatunkiem nieco mniejszym. Teju występują zawsze w pobliżu wody na pampasach, plantacjach, w lasach czy nawet w dżungli na zboczach gór (Scherpner, 1971). Podobnie jak warany są jaszczurkami drapieżnymi. Polują na drobne kręgowce, zwłaszcza ptaki, gady; zjadają też skorupiaki, mięczaki i większe owady, jaja ptaków, gadów i słodkie owoce.

Ciekawy jest ich sposób rozmnażania. Po okresie godowym obfitującym w krwawe pojedynki między samcami, samice składają białe, pięciocentymetrowe jaja ze skórzastą skorupą do termitier. Liczba jaj w zależności od gatunku waha się od 4 do 30 (Kästle, 1974). Jaja zostają złożone w pierwszych dniach pory deszczowej, kiedy mokre ściany nie są tak twarde i umożliwiają wygrzebanie odpowiedniego otworu. Otwór ten termity w krótkim czasie zabudowują i tak jaja spoczywają w specyficznym inkubatorze, w stałej temperaturze, wysokiej wilgotności względnej, chronione przed naturalnymi wrogami. Młode się lęgną w następnej porze deszczowej. Teju znoszą jaja najchętniej do gniazd termitów ziemnych, ale niektóre populacje T. teguixin dają pierwszeństwo termitom nadrzewnym należącym do rodzaju Nasutitermes.

Specyficzny jest też sposób poruszania się. W wypadku zagrożenia, jaszczurki te biegną na tylnych nogach. Poruszają się wtedy bardzo szybko: odległość 22 m przebiegł T. teguixin w cztery sekundy (Vogel, 1973). W terrarium nie obserwuje się tego typu poruszania się.

Teju są często hodowane w ogrodach zoologicznych, jak też przez indywidualnych hodowców. Wiele satysfakcji sprawiła mi hodowla teju Tupinambis teguixin. Po otrzymaniu jaszczura umieściłem go w terrarium z dużym basenem wodnym; terrarium to służyło do hodowli krokodyli i nie uważałem, żeby było odpowiednie do hodowli teju. Mój czarno-żółty, prawie metrowej długości jaszczur, był jednak ze swojego mieszkania bardzo zadowolony. Chętnie się kąpał; często obserwowałem jak śpi w wodzie wystawiając nozdrza nad powierzchnię. Zwinnie się wspinał na grube konary wystające z wody; umożliwiały mu one dojście do lampy ogrzewającej terrarium. Średnia temperatura w terrarium wynosiła 24-32°C, zaś w otoczeniu lampy temperatura dochodziła do 40°C.

Fot. Zbyšek Vit
Ryc. 2. Tupinambis teguixin L.
Fot. Zbyšek Vit
Ryc. 3. Tupinambis teguixin L. Tarczki ciemieniowe
Fot. Zbyšek Vit
Ryc. 4. Tupinambis teguixin L.  Na drapieżny charakter teju wskazuje jego uzębienie

Jakruaru, bo tak nazywają tę jaszczurkę tubylcy, karmiony był głównie białymi myszami (zjadał ich około 5 tygodniowo), szczurami i chomikami. Czasami dostawał ptaki, duże ślimaki, jaja i owady. Wrzucany pokarm chwytał często w locie i błyskawicznie go zabijał ściśnięciem swych potężnych szczęk. Rybami się nie interesował, ignorował też owoce. Stary naskórek zrzucał dużymi płatami przynajmniej raz w miesiącu, najchętniej do wody; w wodzie dochodziło też do wypróżniania.

Wszystkie teju są zwierzętami bardzo odważnymi; przed ewentualnym wrogiem nie uciekają, lecz wykazują agresywne zachowanie, głośno sycząc i uderzając ogonem, czasami bezpośrednio atakują wroga. Można je oswoić tak, że nie zwracają uwagi na dotknięcie ręką, jednak podczas manipulacji w terrarium należy wykazać dużą ostrożność, ponieważ jaszczurki te posiadają znaczną siłę w swoich szczękach i mogą poważnie skaleczyć hodowcę, choć nie mają tak długich i ostrych zębów jak warany.

Jaszczurki z rodzaju Tupinambis, podobnie jak warany, legwany i duże węże mają piękną i kolorową skórę, płacą więc życiem za ludzką próżność i chciwość. Polują na nie nie tylko zawodowi łowcy skór; tubylcy łowią te jaszczurki ze względu na smaczne mięso; innym powodem zabijania teju są wypadki porywania  drobiu z kurników. Do polowania używa się specjalnie tresowanych psów. W niektórych krajach wierzy się, że tłuszcz teju ma cudowne zdolności leczenia ukąszeń węży; mija się to z prawdą, ale nie przeszkadza w tępieniu tych gatunków. W kilku państwach zwierzęta te zostały objęte urzędową ochroną; ochrona ta jest jednak na razie formalna, ponieważ skóry teju pojawiają się nadal w handlu.

Summary

The author characterizes the behaviour of the lizards belonging to the genus Tupinambis quoting his observations dealing with rearing of Tupinambis teguixin.

Literatura

Kästle, W., 1974: Echsen im Terrarium. Stuttgart, Kosmos Verlag.

Müller, P., 1968: Die Herpetofauna der Inseln von Sao Sebastiao (Brasilien). Saarbrücken Zeitung, Verlag und Druckerei GmbH.

Presch, W., 1973: A review of the Tegus, lizard genus Tupinambis (Sauria: Teiidae) from South America, Copeia, 4: 740-746.

Scherpner, Ch., 1971: Die Schienenechsen. W dziele: Grzimek’s Tierleben. Band VI. Kriechtiere. Zürich, Kindler Verlag.

Vogel, Z., 1973: Džungle na tisíci ostrovech. Praha, Academia.

110-00 Praha 1 — Nové Město
ČSSR
Soukenická 27/2060

 

Sidebar