Żmija łańcuszkowa, Vipera russelli (Shaw, 1802)
Vit, Z., 1967: Żmija łańcuszkowa, Vipera russelli (Shaw, 1802), Przegląd zoologiczny, XXI, 2, s. 185-188.
AKWARIUM i TERRARIUM—AQUARIUM and TERRARIUM
Żmija łańcuszkowa, Vipera russelli (Shaw, 1802)
The Russel’s viper Vipera russelli (Shaw, 1802)
ZBYŠEK VIT
Największym przedstawicielem rodzaju Vipera Laur. jest niewątpliwie żmija łańcuszkowa, zwana też indyjską, Vipera russelli Shaw (Russel’s viper, Kettenviper, Vipere de Russell, Daboya), dorastająca do 167 cm (Bourret, 1936; Petzold, 1971). Vipera russelli występuje w przyrodzie raczej na wilgotnych stanowiskach na skraju dżungli lub górskich lasach. O zmroku poluje na jaszczurki i różne gryzonie. W górach można ja spotkać na znacznych wysokościach. W Palni Hills (Indie) jest znane jej stanowisko na wysokości 2 300 m n. p. m. (Petzold, 1971). Podobnie jak większość żmij żmija łańcuszkowa jest również jajożyworodna. Gody zaczynają się po skończeniu okresu charakteryzującego się najniższą średnią opadów (grudzień-luty), zaś młode rodzą się w okresie od czerwca do końca lipca. Średnio rodzi się około 20-40 młodych; największa zaobserwowana liczba młodych to 66 osobników (Petzold, 1971).
Fot. Z. Vit
Ryc. 1. Dorosła Vipera russelli siamensis Smith, 1917 z Tajlandii
Na olbrzymiej powierzchni występowania Vipera russelli tworzy 4 podgatunki:
1. Vipera russelli russelli Shaw (Indie, Bangladesz, Cejlon),
2. Vipera russelli formosensis Maki (Taiwan, endemit),
3. Vipera russelli limitris Mertens (wschodnia Jawa, Sumatra?, Komodo, Flores),
4. Vipera russelli siamensis Smith (południowe Chiny, Birma, Tajlandia).
W swoim terrarium hoduję podgatunek Vipera russelli siamensis Smith, 1917. Różni się on wieloma szczegółami od formy typowej.
Vipera russelli siamensis nie jest tak barwna jak forma nominatywna. W jej zabarwieniu przeważają ciepłe odcienie brązu. Wzdłuż ciała przebiegają trzy szeregi oddzielonych owalnych plam; mają one brązowy, a czasami czarny, kolor i są biało obramowane. Cechą charakterystyczną jest izolacja obu bocznych szeregów plam. Brzuch jest porcelanowo-biały, pokryty czarnymi plamkami. Łuski są wydłużone, a w środku wybrzuszone w kształcie kilu.
Dwa młode osobniki, które udało mi się zdobyć, urodziła w połowie maja 90 cm długości samica importowana z Tajlandii w zaawansowanej ciąży. Urodzone żmije miały po pierwszym linieniu średnio 24 cm i ważyły 15-18 g. Umieściłem je do mniejszego terrarium,w którym znajdowało się kilka gałęzi; podłoże było torfowe. Znajdowała się tara też miska z wodą; temperatura w zależności od miejsca w terrarium wahała się w granicach 25-34°C. Wilgotność względna wynosiła 70%. Po czternastu dniach jedna żmija zaczęła polować na myszy (nigdy nie interesowały się świeżo urodzonymi, gołymi myszkami), drugi osobnik, mniej aktywny, został nakarmiony sztucznie. Obie żmije bardzo słabo trawiły pokarm i przekonany byłem o ich bliskiej śmierci. Zacząłem sztucznie (w małych myszkach) podawać cukier gronowy oraz preparaty wielowitaminowe, a ich stan uległ szybkiej poprawie i po 14 dniach, po drugiej lince, zaczęły same regularnie pobierać pokarm. Często się kąpały i wspinały po gałęziach gdzie „zanosiły sobie” ofiary. Podawałem im też różne gatunki żab, ponieważ w naturalnym środowisku tego gatunku żaby mogą stanowić składnik ich diety; żmije jednak nie przejawiały zainteresowania żabami.
Ryc. 2. Rysunek głowy V. russelli (rysowane wg Grzimeks Tierleben, 1971)
.
Ryc. 3. Rysunek brzusznej części głowy (oryg.)
Obie żmije rosły stosunkowo wolno. Po trzech miesiącach dorosły do 35 i 37 cm (50 g), a po następnych 5 miesiącach mierzyły 46 i 48 cm (około 100 g). Obecnie prawie po 3 latach hodowli, dorosły do 90 cm i ważą po 350 g. Bourret (1936) podaje maksymalną długość tego gatunku 85 cm. Żmije liniały początkowo co 2 miesiące, w późniejszym okresie co 3-4 miesiące. Pokarm przyjmowały nieregularnie; często robiły kilkumiesięczne przerwy nie mające wpływu na ich kondycję. Po osiągnięciu 70 cm przestały przyjmować białe myszy, zaczęły dawać pierwszeństwo szczurom laboratoryjnym. Kilkakrotnie podawałem im wróble i kurczęta, ale żmije się nimi nie interesowały.
Ryc. 4. Portret tajlandzkiej żmii łańcuszkowej
Według statystyk (Kornalik, 1967) Vipera russelli należy do siedmiu najbardziej niebezpiecznych węży Azji. Chociaż jej zęby są krótsze od zębów żmij z rodzaju Bitis (70 cm osobnik V. russelli ma zęby 12-13 mm), jej ukąszenia są nie mniej niebezpieczne. Gruczoły jadowe dorosłej żmii łańcuszkowej zawierają około 600 mg aktywnego jadu (200 mg jadu liofilizowanego). W jadzie V. russelli znaleźć można neurotoksyny. Jej jad w USA oraz Wielkiej Brytanii wykorzystywany jest do produkcji lekarstwa Stypven. Lekarstwo to jest dobrym hemostatykiem stosowanym przy leczeniu hemofilii oraz do hamowania krwotoków podczas zabiegów chirurgicznych. Lekarstwo to zaczyna działać już po 10 min., a jego efekty są widoczne jeszcze po 48 godz. od chwili podania (Kornalik, 1967).
Ryc. 5. Mapka występowania Vipera russelli
Opisywany gatunek żmii nie należy do gatunków agresywnych. Należy jednak zachować dużą ostrożność podczas wszystkich manipulacji; również terrarium powinno być tak zabezpieczone, by wykluczyć ucieczkę jego mieszkańców. Żmije V. russelli są bardzo spokojne, ale źle znoszą zmiany środowiska (inne terrarium, zmiana podłoża itd.) i stają się wtedy na kilka godzin, a nawet kilka dni, zwierzętami niespokojnymi i agresywnymi. Przy najmniejszym zakłóceniu spokoju reagują wtedy długim, głośnym sykiem podczas którego dwukrotnie powiększają objętość swojego ciała. Sadzę, że w tej sytuacji nie wahałyby się ukąsić W innych wypadkach są łagodne i nie próbują atakować nawet podczas manipulacji w bezpośredniej ich bliskości.
Summary
The author discusses some questions dealing with rearing of viper Vipera russelli (Shaw, 1802).
Literatura
Bourret, R., 1936: Les Serpentes de I’Indochine. Tome II (Catalogue systematique descriptif). Toulouse, H. Basuyau et Cie.
Kornalík, F., 1967: Živočišné toxiny, Praha, SZN.
Petzold, H., 1971: Vipern und Grubenottern. W dziele: Grzimek’s Tierleben, Band VI — Kriechtiere. Zürich, Kindler Verlag.