Mruk nilowy (Gymnarchus niloticus)

Cuvier, 1829
Synonim: Gymnarchus electricus Sauvage, 1880

Nadrząd: Kostnojęzykopodobne (Osteoglossomorpha)
Rząd: Kostnojęzykokształtne (Osteoglossiformes)
Nadrodzina: Mrukokształtne, mruki, mrukowce (Mormyroidea)
Rodzina: Gymnarchidae

Środowisko: Wody słodkie; zakres pH 6.5-8.0; zakres dH 10-25; przydenne; potamodromiczny

Klimat/ Zasięg: Tropikalny; 23°C-28°C; 5°N – 18°N

Rozsiedlenie: Naturalnie występuje od Senegalu do Etiopii. Introdukcja w Dolnej Gwinei.

Afryka Środkowa: Według Thys van den Audenaerde (1966) gatunek został wsiedlony z Fort-Lamy (Ndżamena) , Czad (12°07’ N 15°03’ E) do Jaunde, Kamerun (3°52’ N 11°31’ E). Jego obecność nie jest potwierdzona przez okazy muzealne. Nie wiadomo, czy gatunek zasiedlił się, czy też nie.

Afryka Wschodnia: Gatunek jest obecny w części basenu jeziora Turkana (znane również jako Rudolfa) (Seegers i wsp. 2003).

Afryka Północna: Gatunek jest obecny, ale rzadko w jeziorze Nasera (znane również jako Jezioro Nubia).

Północno-wschodnia Afryka: Gatunek ten występuje w systemach rzecznych rzek Bahr al Jabal i Bahr el Ghazal, w Nilu, Nilu Białym do jeziora Nasera, Sudan. Występuje również w rzece Baro w Etiopii.

Afryka Zachodnia: Gymnarchus niloticus występuje w dorzeczach rzek; Gambia, Senegal, Niger, Volta, Ouémé i basenie jeziora Czad.

Rodzimy gatunek w takich krajach jak: Benin, Burkina Faso, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Czad, Wybrzeże Kości Słoniowej, Egipt, Etiopia, Ghana, Kenia, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Senegal, Sudan, Togo.

Opis: D 168-210; P 9-10. Promieni skrzelowch 4, liczba wyrostków filtracyjnych na dolnej gałęzi pierwszego łuku skrzelowego 5-6, kręgów 98-134 (47 + 51-87), wyrostków pylorycznych 2. Błony podskrzelowe zrośnięte z przegrodą międzyskrzelową i tworzą wolną fałdę. Linia naboczna kompletna. Brak ułuszczenia na głowie, ciało pokryte łuską bardzo drobną. Przedodbytowych łusek w linii nabocznej 82-100. Zęby tworzą jeden pełny szereg na całej krawędzi obu szczęk (14 w górnej, 24-28 w dolnej), ścieśnione, spiczaste, ścięte lub lekko karbowane korony drobno ząbkowane po bokach, podniebienie i język bezzębny. Ciało mocno wydłużone, zwężające się ku końcowi: pokryte grubym naskórkiem; pozbawione płetwy odbytowej, ogonowej oraz płetw brzusznych; płetwa grzbietowa zajmuje prawie cały grzbiet (jest głównym narządem ruchu); oczy bardzo małe bez wolnej krawędzi, objęte skóra, siatkówka zanikająca, źrenica pomarańczowa. Otwór gębowy szeroki, pysk końcowy, zaokrąglony. Nozdrza umieszczone daleko od siebie, z dala od oczu. Znacznie wydłużony ogon z palcowatym końcem bez płetwy ogonowej (szczurzy ogon). Pęcherz pławny komorowy, służy jako dodatkowy narząd oddychania. Tylko lewa gonada jest rozwinięta i funkcjonalna. U larw tworzą się nitkowate skrzela zewnętrzne, które później ulegają redukcji (Suworow, 1954). Ubarwienie: Prawie czarne, oliwkowobrązowe, ciemniejsze ku tyłowi, brzuch białawy, spotyka się również albinosy.

Maksymalny rozmiar: Gatunek ten może osiągnąć raczej duże rozmiary. Prawdopodobnie największy okaz mruka nilowego złowiono w zbiorniku Loumbila w pobliżu Wagadugu (Burkina Faso), ryba mierzyła 1.670 mm SL i ważyła 18.5 kg.
.
Habitat/Biologia: Występuje w wolnopłynących, mętnych wodach, w stojących rozlewiskach, zasiedla głębsze mokradła dookoła zarośnięte gęstą roślinnością taką jak cibora papirusowa (Cyperus papirus), pałka dominikańska (Typha domingensis), karka pstrolistna (Phragmites karka) i żywopłon ambatch Aeschynomene elaphroxylon. Strefy te są raczej nieprzyjaznym siedliskiem dla innych gatunków nieprzystosowanych do życia w niekorzystnych warunkach tlenowych. Prowadzi samotny, skryty, przydenny i nocny tryb życia. W ciągu dnia ukrywa się w jamach lub w pobliżu korzeni roślin wodnych. Preferuje wody o temperaturze od 23°C i 28°C. Odbywa wędrówki tarłowe w poszukiwaniu dogodnych miejsc do rozmnażania (gatunek potamodromiczny). Tarło G. niloticus wymaga stymulacji pór roku, gruczoły rozrodcze dojrzewają w wyniku obniżenia przewodności elektrycznej wody i podniesieniu jej poziomu, nie rozmnaża się w małych i dużych stawach. Buduje niezwykłe gniazda na terenach sezonowo nawadnianych przez wylewy cieków wodnych (toich).Z obserwacji prowadzonych od sierpnia do grudnia 1982 r. nad zmianami w gonadach i ich stopniu dojrzałości u G. niloticus z jeziora Czad stosując metodę dedukcji wywnioskowano, że rozmnażanie odbywa się pomiędzy sierpniem a listopadem. W wodach przybrzeżnych przy Igbokoda (Nigeria) w latach 1986-1989 G. niloticus rozmnażał się pomiędzy listopadem a kwietniem. Opady deszczu i podniesienie wodostanów rzek i zbiorników wyzwoliło cykl reprodukcyjny tego gatunku. Płodność większości badanych okazów była stosunkowo niska i wynosiła około 4000 – 5000 jaj dla większych okazów, 500 – 800 jaj i 100 – 200 jaj, odpowiednio dla średnich i małych rozmiarów. Jaja miały kolor czerwono-brązowy (bursztynowy) i około 5-10 mm średnicy. Przy Lokoja w Nigerii G. niloticus rozmnażał się w lutym i marcu, kiedy nastąpiło zmniejszenie drugiego zalania przez wylanie akwenów (FAO/UN 1970). Obserwacje terenowe wykazały, że ryby budują duże gniazda z trawy chwastnicy piramidalnej Echinochloa pyramidalis lub innych wysokich traw jeśli E. pyramidalis nie jest dostępna wykorzystywana jest chwastnica mokradłowa Echinochloa stagnina zwana burgu i rosnący dziko ryż Bartha Oryza barthii. Każde gniazdo jest wyposażone w otwór, przez który ryba może wejść lub wyjść. Gniazda, około 1 ½ m średnicy wystają ponad powierzchnię wody. Wygląd zalotów między samcem i samicą (jeśli istnieje) nie jest jeszcze jasny. W okresie rozmnażania obie płci są bardzo agresywne i zaciekle gryzą każdą przeszkodą lub intruza w obszarze gniazd, szczególnie chronią przed wielopłetwcem Polypterus sp., którego jaja są podobne. Samiec opiekuje się jajami podobnie jak to robią ryby pielęgnicowate (gębacze), samica zakłócając wodę przy powierzchni nad gniazdem napowietrza ją. Budgett (1901) sporządził kompletny opis gniazda Gymnarchus niloticus w siedlisku przyrodniczym w rzece Gambii. Gymnarchus buduje eliptyczne pływające gniazdo, wymiar średnicy zewnętrznej 60 x 90 cm i wymiar średnicy wewnętrznej 30 x 15 cm. Budowa gniazda rozpoczyna się niezwłocznie po zalaniu brzegów rzeki i prawdopodobnie tarło nastąpiło w ciągu 10 dni po zalaniu (Svensson 1933). Gniazdo pływa w otwartej wodzie lub może być zawieszona przy łodygach traw do których jest dołączone, głębokość wody wynosi zwykle nie więcej niż 1 do 1,5 m. Gniazdo jest budowane z gęstej maty (plątaniny) roślinności i mułu, samiec wyrywa, odszczypuje i tnie dostępne łodygi i włókna roślin. Gniazdo wystaje nad powierzchnią wody od 4 do 5 cm, ze wszystkich stron z wyjątkiem 15 cm pod powierzchnią przy wejściu do gniazda. Budgett donosi, że w gnieździe są złożone duże kuliste jaja o średnicy 10 mm w liczbie około 1000 sztuk i stwierdza, że wyląg nastąpił po około 5 dniach. Młode larwy noszą ze sobą duże, wyciągnięte woreczki żółtkowe (służą jako „kotwica”), które stopniowo zostają zresorbowane; młode mają zewnętrzne krwistoczerwone włókna skrzelowe, po okresie około 10 dni po wykluciu odbywają wyprawy z dna gniazda do powierzchni wody w celu zaczerpnięcia powietrza do wypełnienia płucopodobnego pęchęrza pławnego (przechodzi na oddychanie oligatoryjne, oddycha zarówno tlenem rozpuszczonym w wodzie, jak i powietrzem atmosferycznym (Graham, 1997)). Gniazda nie opuszczają dopóki nie osiągną wieku 18 dni (7,5 cm). Gniazda zbudowane przez Gymnarchus w Lac de Guiers (Senegal) zawierające zaawansowane stadia larw (według wstępnych obliczeń Budgett’a, mające ponad 3 tygodnie) są aktywnie patrolowane przez dorosłych (Hopkins niepubl.) Larwy są elektrycznie ciche kiedy są w gnieździe. Rosną bardzo szybko. Samice osiągają dojrzałość płciową przy długości ok. 90 cm. Ma smaczne mięso i w wielu rejonach swego występowania bywa spożywany przez rdzennych mieszkańców. Ikra jest rarytasem. Długość życia 40 lat.

Dymorfizm płciowy: Z obserwacji G. niloticus można zauważyć, że istnieją pewne różnice w odniesieniu do płci. Samce są zwykle dłuższe i cieńsze niż samice. W przypadku gdy samiec ma wymiar 87 cm to samica ma długość 83 cm. Samice są szersze niż samce ze względu na fakt, że samice noszą jaja w brzuchu.

Odżywianie. Żywi się skorupiakami, owadami, ślimakami, żabami i rybami (Bailey 1994). G. niloticus jest żarłocznym mięsożercą w rzeczywistości ściśle rybożernym. Jest aktywnym drapieżnikiem żywi się prawie każdym narybkiem, np. tilapii, karpia i pielęgnic Hemichromis spp. Ryby zostały wykorzystane w biologicznej kontroli populacji tilapii i zaobserwowano, że w polu gdzie był G. niloticus o masie 8 kg zjadł około 50 narybku tilapii w 24 godziny. Wyniki uzyskane z badania treści żołądków Gymnarchus niloticus z jeziora Czad o wielkości od 56 cm (600 gramów) do 152 cm (12,0 kg) prowadzone od sierpnia do grudnia 1982 r. wskazały, że dieta składała się wyłącznie z ryb. Dominującymi gatunkami w żołądku drapieżnika z jeziora Czad były Tilapia/Sarotherodon i Clarias. Często ofiary były cięte na dwie części przed połknięciem. Małe ofiary były połknięte w całości. Żołądki zawierały części ryb, głowy, ogony oraz mniejsze całe ryby z gatunków Tilapia/Sarotherodon sp. (100 x długość ofiary/długość drapieżnika = 6,25-12,3), Clarias lazera (100 x długość ofiary/długość drapieżnika = 6,2-14,0) i Ctenopoma sp. W jeziorze Hipopotamów w żołądkach G. niloticus o długości 120-750 mm TL znajdowano głownie larwy owadów Odonata, Orthoptera, Ephemeroptera, Lepidoptera, Diptera, ryby Barbus sp., Tilapia spp., mięczaki Mollusca, i szczątki roślinne. Ich udział procentowy zmieniał się w zależności czy był to okres wysokiej czy niskiej wody.

Eelektrolokacja: Gymnarchus niloticus, zamieszkujący bardzo mętne zbiorniki wodne, w których orientacja wzrokowa jest niemożliwa. Ryba ma wykształcone specjalne narządy elektryczne z mięśni szkieletowych (8 wrzecionowatych pasm mięśni po 4 na boku tułowia (razem 600-800 elektrocytów), które utraciły zdolność skurczu. Ciągną się one po bokach tułowia aż do ogona zakończonego palcowatą końcówką o konzystencji kauczuku naturalnego. Biegun dodatni ma w głowie, ujemny — w ogonie. Gymnarchus wytwarza bez przerwy impulsy elektryczne o częstotliwości 25-318 Hz o napięciu ok. 3-7 V. Lissman (1951, 1958) wysunął hipotezę i przeprowadził obserwacje w specjalnym akwarium, że u Gymnarchus niloticus narządy te spełniają taką rolę, jak oczy. Ryba posiada szczątkowe oczy, które pomagają jej jedynie odróżnić dzień od nocy. Ryba ta ma zdolność elektrolokacji. Ryba do zlokalizowania przeszkód na drodze lub znalezienia drogi do szczelin, zarówno przed, jak i za sobą, używa własnego pola elektrycznego jako mechanizmu o niebywałej czułości. Potrafi w ten sposób zlokalizować pokarm zwierzęcy, zdobyć informacje o nieprzyjaciołach, a nawet rozpoznać innych członków gatunku, w tym potencjalnych partnerów do rozmnożenia. Inaczej niż wszystkie inne ryby pływając nie wyginają ciała, by nie zakłócać otaczającego je pola elektrycznego. Eksperymenty z ruchomymi polami elektrostatycznymi i magnetycznymi pokazują, że ryba Gymnarchus niloticus jest wrażliwa na gradient potencjału około 0,03 μV/cm lub prądu o gęstości 0,04 µA/cm². Gymnarchus niloticus posiada około siedem rodzajów elektroreceptorów, plus czujniki przemieszczania, akustyczne i chemiczne. Elektroreceptory znajdują się na całym ciele ale najbardziej liczne są na głowie i blisko ogona. Według Beleites (1972) gymnarchomasty typu I są najbardziej liczne (ponad 40 000 u ryby o długości 250 mm), a ich liczba jest ponad dwukrotnie większa niż gymnarchomastów II typu i narządów ampułkowych łącznie. Wyładowania elektryczne narządu (EOD) Gymnarchus niloticus zostały zarejestrowane w jego naturalnym środowisku (rzeka Szari, basen jeziora Czad). Częstotliwości EOD w zakresie od 204 do 313 Hz (dzień) i 196-326 Hz (w nocy). W gromadnym pływaniu róznice zakresu częstotliwości EOD między rybami były od 4 do 82 Hz. Częstotliwość EOD wydaje się zmniejszać wraz z wiekiem ryb. W przypadku gdy wyładowania innego osobnika uniemożliwiają korzystanie z tego sposobu orientacji ryba zmienia częstotliwości wyładowań własnych narządów elektrycznych o co najmniej 4 Hz. Gymnarchus niloticus (Gymnarchidae) i Eigenmannia virescens (Rhamphichthyidae) są kolejnym przykładem ewolucji konwergentnej, opracowały takie same zachowania strategii ochrony ich zdolność elektrolokacji do sygnałów zagłusząjących.

Ciekawostki:

U Gymnarchus niloticus wytwarza nieprzerwanie wyjątkowo stałe impulsy o częstotliwości około 300 Hz w każdej sekundzie. Ponad 15 lat temu, fakt ten był dobrze wykorzystany przez profesora filozofii André Floriona z Muzeum-Akwarium Nancy (MAN) do sterowania pracą zegara elektronicznego, impulsy elektryczne wytwarzane przez rybę zastępują drgania kwarcu. Zegar biologiczny stoi w holu MAN, impulsy które generuje ryba w akwarium są wyłapywane przez parę elektrod, wzmocnione, elektronicznie zliczane i dzielone aby uzyskać wyświetlenie na tarczy zegara sekund, minut i godzin. Ten „rybi zegar” pracuje razem z zegarem kwarcowym jego niezwykłą dokładność można porównać obserwując kolorowe diody świecące. Jeśli jednak jakość wody w akwarium ulegnie pogorszeniu, częstotliwość wyzwalania impulsów ulegnie zmniejszeniu zegar jest wolniejszy. Ten sam badacz był zaangażowany w rozwój biologicznego czujnika zanieczyszczeń, który wykorzystuje amazońskiego nożowca białoczelnego Apteronotus albifrons. Impulsy wysyłane przez ryby są nieustannie analizowane, a obecność wszelkiego rodzaju toksyn w wodzie zasilającej akwaria nawet w słabym stężeniu wywołuje zmiany w sygnale co z kolei wyzwala alarm. System jest obecnie w obrocie na rynku pod nazwą Gymnotox.

Ryba Gymnarchus niloticus na rynku handlowym w Nigerii ma najwyższą cenę wśród łowionych tam ryb i zazwyczaj plemię Ijebu traktuje ją jako prezent przy zaprezentowaniu się rodzicom panny młodej podczas zaręczyn.

Ryba Gymnarchus niloticus jest jednym z gatunków wykorzystywanych w społeczno-kulturowych praktykach w Burkina Faso. Kości kręgosłupa – kawałki kręgów nawleczone na sznurki są noszone na szyi, talii lub nadgarstkach, są stosowane w leczeniu chorób stawów (reumatyzmu) u dzieci.

Niezwykły kształt ciała i mechanizm ruchu może być użyty do konstrukcji bardziej sprawnych statków i podwodnych łodzi, które mogą zużywać mniej energii.

__________________________

Czy przypadek występowania plemników niewiciowcowych u kręgowca?
A Case of Non-Flagellate Spermatozoa in a Vertebrate Animal?

LUCJAN TOMASIK

Jak dotąd u kręgowców znane są tylko plemniki z wicią. Tymczasem Xavier Mattel, Charles Boisson, Mmc Claudine Mattei i M. Christian Reizer (C.R. Acad. Sc. Paris, 1967 (265): 2010-2012) donoszą, że samce Gymnarchus niloticus, afrykańskiej ryby kostnoszkieletowej, najprawdopodobniej wytwarzają plemniki niewiciowcowe, jakie spotykane są u różnych gromad stawonogów (skorupiaki, wije, pajęczaki), u nicieni, a także u ślimaków przodoskrzelnych. Wymienieni badacze przeprowadzili obserwacje powyższych gamet tak spod mikroskopu kontrastowo-fazowego (ryc. 1), jak i przy użyciu mikroskopu elektronowego (ryc. 2). Badania te pozwoliły skonstatować w obitej cytoplazmie tych komórek istnienie sieci włókien subkutikularnych, centralnie położonego, wielokształtnego jądra oraz 2 równo odległych od jądra śródciałek. Obecność sieci włókien subkutikularnych i wielokształtnego jądra sugerują możliwość przemieszczania się tych plemników drogą odkształceń cytoplazmatycznych, a więc ruchu amebowatego. Obserwacja żywych plemników tychże ryb, z drugiej strony stan spoczynkowy jądra, jak i układ centrioli nasuwają myśl, że być może komórki te mogą przekształcać się w formę wiciowcową, ale dopiero tuz przed, albo nawet w trakcie samego zapłodnienia, co wymaga dalszych badań.

Pecio A. 1994: Taksonomiczne i adaptacyjne aspekty ultrastrukturalnego zróżnicowania plemników ryb kostnopromienistych, Actinopterygii i współczesnych bezżuchwowców, Agnatha. Przegl. Zool, 3-4: 239-252. XXXVIII, 1-2

„Plemniki w grupie Osteoglossomorpha, także zaliczanej do prymitywnych Teleostei, wykazują tak wielkie zróżnicowanie, że trudno jest mówić o cechach apomorficznych, wspólnych dla tej grupy. Tym bardziej, że występują tu dwa zupełnie odmienne typy plemników bezwiciowy oraz plemniki przypominające swoją strukturą plemniki wyższych kręgowców. Typ bezwiciowy jest unikalny w świecie strunowców, występuje u przedstawicieli dwóch rodzin: Gymnarchidae i Mormyridae (I, 2, c). Najdokładniej zbadany został plemnik Gymnarchus niloticus (Mattei i wsp., 1967). Plemniki tego gatunku utraciły wiele cech typowej komórki rozrodczej, mianowicie chromatyna nie jest skondensowana i komórka zawiera dużą ilość cytoplazmy z wieloma wakuolami. W cytoplazmie występuje sieć mikrotubul, dzięki której plemnik porusza się ruchem amebowatym (Ryc. 6A) Sposób zapłodnienia w obu tych grupach nie został poznany, ale przypuszcza się, że jaja zapładniane są zewnętrznie, ze względu na brak aparatu kopulacyjnego.„

Tygodnik Lekarski. R. 1, 1847, no 6

Prof. Dr. Erdl opisuje (w Münchner gelehrt. Anz. 1846. Nr. 202) rybę Gymnarchus niloticus żyjącą w wodach Egiptu, która prócz dychawek (branchiae) posiada pięknie rozwinięte płuca. Organ ten podobny w budowie do płuc wężów, a szczególniéj do płuc Lepidosiren; leży pod stosem pacierzowym i zajmuje prawie całą długość jamy brzusznéj; z przodu kończy się tchawicą (trachea) széroką ale krótką, otwierającą się w górnej ścianie paszczy; otwór podłużny, spłaszczony, otoczony jest muskułami, które go dowolnie zamykać mogą; muskuły te osadzają się jednym końcem na długiej chrząstce leżącej przy apparacie dychawkowym (branchiae) stanowiącéj pierwiastkową niedokładną krtań (larynx) ku tylnéj części płuca się spłaszczają od wierzchu do spodu, a boczne części rozwijają się i przypominają rozdział płuc na prawe i lewe; zakończenie tylne jest zaokrąglone i dotyka pęcherza moczowego, który u téj ryby jest bardzo rozwinięty. Tkanka tych płuc jest bardzo przezroczysta, składa się z zewnętrznej błony i z licznych komórek, które w grubszych częściach w kilka warstw nad sobą leżą; i dla przezroczystości przez zewnętrzną błonę widziéć się dają.

Biblioteka warszawska: Tom 2 – Strona 206, 1848

Gymnarchus niloticus, mało dotąd znana ryba egipska, ma bardzo pięknie rozwinięte płuca, obok przyrzędu skrzelowego, ukształconego jak zazwyczaj. Płuca leżą na miejscu powietrznego pęchérza, wzdłuż całéj brzuchowéj części kręgosłupa; drugi ich wolny koniec przechodzi w kształt ostrokręgu; wpadają potém krótką ale bardzo daleką tchawicą do połyka (przez górną jego ścianę) i zrazu okrągławe, potém coraz bardziej spłaszczone, w towarzystwie nerek od górnéj swojéj powierzchni, ciągną się ku tyłowi, stają się przytém w swojéj środkowéj części przez całą długość coraz cieńszemi, gdy części ich boczne pozostają grubszemi i mięsistszemi, tak, że oznaczony jest ich rozdział na prawe i lewe płuco. Ku otworowi odchodowemu koniec ich zaokrągla się, a za niemi ku przodowi leży urynowy pęchérz, bardzo znaczny u téj ryby. Budowa płuc taka jest jak u Lepidosiren; ozdobną stanowi tkaninę licznych komórek, warstwami na sobie leżących. Płuca są przezroczyste,tak iż;jak np. u wężów, zaraz z zewnątrz można widziéć komórki. W miejscu, w którém tchawica w połyk wpada, ten ostatni tworzy z prawéj i lewéj strony mocną podłużną fałdę, widocznie do dobrowolnego zamykania ujścia tchawicy służącą. Do osadzenia muskułów temi fałdami władnącycb, służy długa chrząstka, przylegająca do skrzelowego przyrzędu, którą pod tym względem można by także ze śladem krtani u Lepidosiren porównać (prof. Erdl w Münchner gelehr, Anz. 1846 nr. 202. Fror. Not. nr. 3).

Wprost: Wydania 18-26 1993

DO ATAKU – TYŁEM

Niektóre ryby mają wyspecjalizowane „organy elektryczne”, stanowiące specyficzne skupienie tkanki mięśniowej i nerwowej, zdolne do generowania bardzo silnych wyładowań zabijających ofiarę (np. u elektrycznego węgorza). Inne ryby elektryczne generują słabe prądy o wysokiej częstotliwości, służące do precyzyjnego lokalizowania obiektów, które znajdują się w sąsiedztwie, w tym potencjalnych ofiar. Głowa ryb należących do tej grupy pokryta jest licznymi porami, prowadzącymi do elektrycznych organów zmysłu tzw. elektroreceptorów. Wyzwalane pole elektryczne ulega zniekształceniu w konktakcie z obiektami znajdujacymi się w zasięgu tego pola i w zmienionej postaci trafia do elektroreceptorów, przekazujących z kolei uzyskane dane do mózgu ryby, gdzie powstaje przestrzenny obraz obiektu, którym może być ofiara. Ten niecodzienny sposób penetracji otoczenia rozwinął się u dwóch grup ryb (jedna w Afryce, druga w Ameryce Południowej), zamieszkujących bardzo mętne zbiorniki wodne, w których orientacja wzrokowa jest niemożliwa. Ichtiologów od dłuższego czasu intrygował szczególny sposób poruszania się i zdobywania pożywienia przez te ryby. Zbliżają się one do ofiary tyłem, płynąc wolno, w niewielkiej odległości. Dopiero gdy znajdą się nieco z tyłu ofiary, połykają ją gwałtownie. Badania, przeprowadzone ostatnio przez badaczy amerykańskich na rybie elektrycznej z dorzecza Amazonki, sugerują, że uzyskanie pełnej informacji o kształcie obiektu wymaga opłynięcia – zaatakować (głową w kierunku ofiary).

Opracował Grzegorz Jackowski

Przegląd zoologiczny: Tom 30, 1986

„Przebieg informacji elektrosensorycznej u ryby elektrycznej Eigenmannia: kontrola JAR (JAR — Jamming Avoidance Response tzn. reakcja unikania blokady, odkryta przez Takedę u ryb z rodzaju Eigenmannia polegająca na zmianie częstotliwości wyładowań własnych narządów elektrycznych, w przypadku gdy wyładowania innego osobnika uniemożliwiają korzystanie z tego sposobu orientacji: sprowokowana w ten sposób zmiana częstotliwości wyładowań zachodzi aż do osiągnięcia różnicy wykluczającej tłumienie wskutek interferencji fali wysyłanych impulsów elektrycznych).„

BIOELEKTRONIKA.

Materialy I Krajowego Sympozjum Lublin, 14-15 maja 1975 pod redakcja. Włodzimierza Sedlaka

Tadeusz Bazylczuk; „Wpływ pól elektromagnetycznych na reakcje behawioralne” [The Effect of Electromagnetic Fields upon Behavioural Reactiom (Sum.)] s. 167-175

„Na specjalną wzmiankę zasługują w tym miejscu ryby elektryczne: węgorz elektryczny (Electrophorus electricus), drętwa (Torpedo) czy sum elektryczny (Malapterus electricus). Ryby te mają wykształcone specjalne narządy elektryczne z mięśni szkieletowych bądź gruczołów skórnych i przy jednorazowym wyładowaniu mogą osiągnąć napięcia (w wypadku węgorza elektrycznego) do 600 V. Wyładowania takie służą tym zwierzętom do porażania atakowanych ofiar lub odstraszania napastników. Wymienione trzy gatunki należą do ryb morskich.

Do ryb elektrycznych należą jeszcze dwie podrodziny ryb słodkowodnych: jedna z Afryki, a druga z Ameryki Południowej (Gymnotidae i Mormyridae). Żyją one w mętnych wodach i prowadzą nocny tryb życia. Dlatego też, choć dużo mamy wiadomości o ich anatomii i fizjologii, o zachowaniu się wiemy bardzo niewiele, zwłaszcza o roli i znaczeniu narządów elektrycznych.

Lissman /Lissman 1951, 1958/ wysunął hipotezę i przeprowadził obserwacje w specjalnym akwarium, że u Gymnarchus niloticus (Gymnotidae) narządy te spełniają taką rolę, jak oczy. Ryba ta ma zdolność elektrolokacji. Gymnarchus wytwarza bez przerwy impulsy elektryczne o częstotliwości 25-318 Hz. Pod napięciem ok. 30 V w temperaturze 21-31,5° C odczuwa zmiany stanu pola elektrycznego, ucieka od przewodników zanurzonych w wodzie. Przedmioty znajdujące się w wodzie i mające inne przewodnictwo elektryczne aniżeli woda tym sposobem niejako spostrzega. W wypadku zakłóceń powodowanych przez eksperymentalny nadajnik i zagłuszanie ryba zmienia natychmiast częstotliwość sygnałów własnych. Podobne zjawiska u innego gatunku (Eingenmania) należącego do tej samej podrodziny Gymnotidae stwierdził Heiligenburg /Heiligenburg 1973/. W ciemnościach i w mętnej wodzie Gymnarchus potrafi bezbłędnie zlokalizować i schwyta pływającą niespokojnie rybkę stanowiącą jego pokarm. Operacyjne usunięcie oczu u tych ryb nie wpływa na precyzję poruszania się, powoduje tylko zakłócenia w normalnym dobowym rytmie aktywności tych zwierząt. Zdolności elektrolokacyjne u omawianych gatunków obserwowali również Bullock i Harder /Bullock 1968, Harder 1972/.”

Linki:

http://freecache02.archive.org/stream/fishesNileTextBoul#page/74/mode/2up

http://bioinfopublication.org/files/articles/4_2_4_JFA.pdf

http://people.virginia.edu/~mk3u/mk_lab/PDFReprints/JCN2004.pdf

http://www.museumaquariumdenancy.eu/fileadmin/fichiers/man/Telechargement/Documents_pedagogiques/livret-electrocosmos.pdf

http://tehuitlami.free.fr/tipe.htm

http://aquaticcommons.org/3409/1/P179.pdf

http://horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/ed-06-08/010044386.pdf

http://www.idosi.org/wjfms/wjfms2(5)10/2.pdf

http://www.netwa-bamako.org/files/bayogo-balamine.pdf

http://mormyrids.lifedesks.org/files/mormyrids/Hopkins_1986.pdf

http://www.oceandocs.org/bitstream/1834/2412/1/NIOMR%20TP-66-.pdf

http://www.archive.org/stream/originofelectric00dahl#page/n5/mode/2up