Wielocierń afrykański (Polycentropsis abbreviata)

 Boulenger, 1901

Rząd: Perciformes okoniokształtne
Podrząd: Percoidei okoniowce
Rodzina: Polycentridae wielocierniowate
Rodzaj: Polycentropsis

Środowisko: Wody słodkie; bentopelagiczna; zakres pH: 6.0 – 6.5; zakres dH: 10 – ?
Klimat: Tropikalny: 26°C – 30°C

Etymologia: Polycentropsis, przypominająca Polycentrus; poly = wiele; centr = cierń; –opsis = wygląd; abbreviata = skrócona – odnosząca się do wrażenia, że jej ciało jest krótkie, zostało odcięte, jej ogon i miękkie części płetwy grzbietowej i odbytowej są przezroczyste.

Opis: D XV-XVII 9-11; A IX-XII 8-9; P 18-19; V I 5; C 19 (I+17+I); Sq. 4/31-35/17-19. Kręgów 23 (13+10). Na dolnej krawędzi ramienia pierwszego łuku skrzelowego 9-11 wyrostków filtracyjnych, które są krótsze od blaszek skrzelowych. Na policzkach 6-9 rzędów łusek. Liczba łusek w szeregu podłużnym wynosi 31-35. Linia boczna niekompletna, widoczna tylko na kilku łuskach zwykle 4-6 przebitych. Łuski średniej wielkości, urzęsione. Ciało przysadziste, wysokie, silnie ścieśnione. Pysk szpiczasty, otwór gębowy bardzo duży wysuwalny. Płetwa grzbietowa z 15-17 cierniami i 9-11 promieniami miękkimi, analna z 9-14 cierniami i 8-9 promieniami miękkimi. Przedpokrywa ząbkowana. Miękkopromienne części płetwy grzbietowej i odbytowej chorągiewkowate, podwyższone, powyżej części ciernistych. Trzon ogonowy jest wyraźnie krótki. Płetwa ogonowa ścięta. Ubarwienie bardzo zmienne, ale zawsze ciemne. Ochrowe do ciemnego, szaro-zielone z dużymi brunatnymi do czarniawych plamami, do niektórych rozszerzonych podobnych do pasów.  Wyraźny ciemny pas od pyska poprzez oko do początku pletwy grzbietowej i podobny w górę do oka. Cierniste części płetwy grzbietowej i analnej ciemne, miękkopromienne części czasami ciemne, słabo rdzawo-czerwone przy nasadach, ale zazwyczaj przezroczyste i bezbarwne. Długość całkowita 90 mm(TL). Rodzaj monotypowy.

Rozprzestrzenienie: Afryka środkowa i zachodnia; Dolna Gwinea; przybrzeżne obszary w dorzeczch rzek: Meme, Wouri, Sanaga i Lokundje w Kamerunie oraz w basenie Komo i Ogowe w Gabonie Gatunek pierwotnie opisany przez Boulengera był złowiony w ujściu rzeki Ethiope w Nigerii i jest również rozprzestrzeniony w obszarach przybrzeżnych, Nigerii i Beninu, na wschód od Oueme.

Siedlisko i Ekologia: Bentopelagiczny gatunek występujący na obszarach lasów deszczowych i namorzynowych (mangrowych). Żyje w wodach słodkich i słonawych w wolno płynących rzekach, strumykach, również zbiornikach i rowach. Ryba posiada dodatkowy narząd oddechowy (n. nadskrzelowy) i może tolerować niski poziom tlenu. Wielociernie afrykańskie są w dzień bardzo mało ruchliwe,  większość czasu spędzają ukryte pośród zanurzonej roślinności brzegowej. Bardziej aktywne stają się w nocy, kiedy żerują, w dzień zazwyczaj przebywają w kryjówkach. Czyhają na ofiary prawie nieruchomo udając zwiędły liść zbliżają się do ofiary powoli, a następnie błyskawicznie otwierają duży, wysuwalny otwór gębowy wsysając ofiarę wraz z wodą. Są bardzo drapieżne. Potrafią chwytać i połykać zdobycz niewiele tylko mniejszą od ich ciała. Ryba ariadnofilna. Polycentropsis abbreviata wykazuje ojcowską opiekę rodzicielską (Britz 1997).

Zbadano kilka wybranych aspektów biologii tego gatunku w rzece Ethiope w Nigerii. Roślinnością wodną w tej rzece były głównie wyższe rośliny pływające; Nymphea lotus L, Azolla africana Desv., Pistia stratiotes L. Rośliny częściowo lub całkowicie zanurzone; Scirpus jacobi Fisher, Salvinia sp., Pycreus lanceolatus Poir. Dominującymi gatunkami w rzece były ryby kąsaczowate (Characidae); Brycinus longipinnis Günther, Brycinus nurse Rüppell i pielęgnicowate (Cichlidae); Tilapia mariae Boulenger, Chromidotilapia guntheri Sauvage, Hemichromis bimaculatus Gill. Parametry wody: temperatura 24-27°C, pH 5,2-7,5, tlen rozpuszczony 5,6-6,5 mg/L-1 , przewodność  9,6-57,5 µS/cm. Niedojrzałe osobniki P. abbreviata < 40 mm dominowały w połowach w październiku i listopadzie. Zarówno niedojrzałe (< 40 mm) i dojrzałe (≥ 40 mm) osobniki występowały głównie wśród zanurzonych trawach łęgowych, nie występowały w odcinkach głębokich i szybko płynącym głównym nurcie rzeki. Osobniki o długości całkowitej 10-90 mm ważyły 1,0-18,0 g. Pokarmem niedojrzałych płciowo osobników były głownie mikroskorupiaki i różne owady, u dorosłych przeważały raki, ryby i detrytus. Dodatkiem do diety dla obu grup wielkościowych były obleńce (Nemathelminthes) i zielenice właściwe (Chlorophyceae). Aktywność tarłowa ograniczona była do miesięcy, w których występowały wezbrania i wylewy rzeki (od czerwca do października). Jajniki dojrzałych płciowo samic o długości 40-86 mm (SL) i wadze 5,3-18,0 g zawierały 70-362 jaj o barwie jasnej do głęboko żółtej  o średnicy od 0,7 do 1,1 mm.

Rozmnażanie w akwarium: Ze względu na łatwość hodowli i rozmnażania często hodowana jako ryba akwariowa. Kiedy u samicy pokładełko staje się widoczne parę odkłada się do zbiornika tarliskowego. Oświetlenie powinno być słabe, rozproszone. Do zapewnienia odpowiednich warunków hodowli rośliny zanurzone nie są konieczne, ale powierzchnia powinna być pokryta roślinami pływającymi Pistia, Eichhornia lub innymi z grubymi korzeniami. Woda: 26-28°C, 7°dH, pH 6,8. Rozmnażanie jest bardzo interesujące. Samiec w następnym dniu po odłożeniu wybiera odpowiednie miejsce na gniazdo, oczyszcza spodnią część liścia o odpowiedniej szerokości i zaczyna budować gniazdo z pęcherzyków powietrza pod liściem o odpowiedniej szerokości. Zaloty trwają kilka godzin, samiec stara się zagonić partnerkę pod gniazdo, do którego nie zapomina dostarczać pęcherzyków powietrza. W  niewoli samica składa 100-200 jaj o średnicy 1.3-1.4 mm), są one głównie przymocowywane do spodu pływających liści np. pistii rozetkowej (Pistia stratiotes) lub alternatywnie wśród jednym z rodzajów wgłębki (Riccia). W rzeczywistym akcie tarłowym samica obraca się na grzbiet i od czasu do czasu za pomocą pokładełka składa  pojedyncze jajo, które jest natychmiast zapładniane przez samca i układane w gnieździe tak aby nie dotykały się wzajemnie. Podczas tarła nie ma tzw. uścisku tarłowego. Po tarle samiec podpływa do powierzchni wody skąd zaczerpuje pewną ilość powietrza atmosferycznego i pod liściem pęcherzyki uwalniane są spod pokryw skrzelowych i otaczają jaja. Ponadto samiec zajmuje się złożem dostarczając świeżej wody aktywnie wachlując płetwami piersiowymi. Tarło rozpoczyna się wieczorem a kończy rankiem. Po skończonym tarle należy niezwłocznie wyjąć samicę z akwarium.  Jaja wylęgają się po 120 h (przy 27°C). W trzecim dniu tej działalności, samiec również oczyszcza dno z detrytusu bezpośrednio pod gniazdem, tworząc kielichowate zagłębienie. W czwartym dniu następuje wyląg, eleuteroembriony zaczynają spadać do zagłębienia, w którym samiec przystępuje do ich wachlowania. W piątym dnu wszystkie eleuteroembriony się wykluły  i niektóre larwy w opuszczają zagłębienie aby na krótko zawisnąć na roślinach (jaja wylęgają się po 120 h (przy 27°C). W szóstym dniu (24 godziny po wylęgu) gdy wszystkie larwy opuszczą zagłębienie samiec przestaje się troszczyć o swoje potomstwo, należy go wyjąć ze zbiornika. Larwy mają na szczycie głowy wielokomórkowy narząd przytwierdzający (gruczoł cementowy) za pomocą, którego przylegają do lęgowiska. Larwy po wchłonięciu zawartości woreczka żółtkowego zaczynają pływać na drugi dzień po wylęgu, mają długość ok. 2 mm czarną głowę i poprzeczny czarny pas z boków ciała. Dwa tygodnie później, narybek ma 5 mm, a przyrost w długości nie był tak szybki jak w szerokości. Rybki trzymają się w stadkach po 3-4 sztuki, ukrywają się pod liśćmi, lub w innych kryjówkach. Dla uniknięcia wystąpienia kanibalizmu pożądane jest sortowanie narybku według wzrostu. Narybek karmimy „pyłem”, pływikami oczlików i larwami solowców, stopniowo w miarę wzrostu drobne rozwielitki, larwy komarów, oczliki, rureczniki itp. Dorosłe karmimy małymi żywym rybami, kijankami, dżdżownicami i innym żywym pokarmem. Dojrzałość płciową osiągają w 8-11 miesiącu życia.

Dymorfizm płciowy: Ubarwienie samicy jest bledsze niż samca, z wyraźnie mniej zdefiniowanym wzorem plam. Podczas tarła ubarwienie samca ciemnieje. Samica gotowa do tarła ma wyraźnie widoczne pokładełko, jej ubarwienie staje się jaśniejsze, wzór plam jest  bardziej wyraźny. Pokładełko w okresie tarła u samicy jest krótsze i szersze niż samca.

Literatura

Ikomi R.B., 1996. The biology of the African leaf fish Polycentropsis abbreviata Boulenger, 1901 in the River Ethiope, Nigeria. Acta Ichthyol. Piscat. 26 (1): 3-14.

BIOLOGIA AFRYKAŃSKIEJ RYBY POLYCENTROPSIS ABBREVIATA BOULENGER, 1901 Z RZEKI ETHIOPE W NIGERII

STRESZCZENIE

Zbadano wybrane aspekty biologii Polycentropsis abbreviata Boulenger, 1901 w rzece Ethiope. P. abbreviata powszechnie występuje w ciągu całego roku pośród zanurzonej roślinności brzegowej tej rzeki. Gatunek ten wykazuje allometryczny charakter wzrostu, a współczynnik korelacji zmniejsza się wraz ze wzrostem wymiarów. Wartości K są nieco wyższe w wilgotnej porze roku. P. abbreviata przed osiągnięciem dojrzałości płciowej odżywia się głownie mikroskorupiakami oraz rozmaitymi owadami, podczas gdy osobniki dorosłe żywią się przeważnie rakami, rybami i detrytusem. Wszystkie grupy wielkościowe traktują Nemathelminthes i glony jako dodatek do swojej diety.   Stosunek samców do samic wynosi 1 : 2, a płodność waha się od 72 do 362 jaj. Jaja stanowią średnio 2,9% masy ciała.

Received: 14 July 1995

Authors’ address: R. B. Ikomi PhD
Department of Zoology
Delta State University
Abraka, Nigeria

Linki:

http://www.aiep.pl/volumes/1990/6_1/txt/txt_01.php

http://rybmarzen.blox.pl/2006/01/Rybki-marzen.html#ListaKomentarzy

http://horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/ed-06-08/010044414.pdf

http://www.aiep.pl/volumes/1990/7_2/pdf/27_2_07.pdf

http://nationalzoo.si.edu/scbi/MAB/conservation/centralafrica/gabon/MABinGabon/research/english/Fish%20Diversity%20in%20the%20Gamba%20Complex%202006.pdf

http://www.ajol.info/index.php/tfb/article/viewFile/20853/18736

http://www.ajol.info/index.php/jas/article/viewFile/19977/17990

http://horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/pleins_textes_6/Fau_trop/36589.pdf

http://www.archive.org/stream/comparativefunct56liem#page/n13/mode/2up

http://www.archive.org/stream/dieexotischenzie00stan#page/30/mode/2up

http://www.archive.org/stream/proceedingsofzoo19011zool#page/8/mode/2up

http://www.archive.org/stream/catalogueoffresh31915brit#page/98/mode/2up

http://www.archive.org/stream/lespoissonsdesea00pell#page/240/mode/2up

http://digitallibrary.amnh.org/dspace/bitstream/handle/2246/3601/N3195.pdf;jsessionid=AFB8FF79F907C97D6EA5DFB2510AD96E?sequence=1